ABHIDHAMMA

(ABHIDHAMMA)
Abhidhamma jest specyficznym podejściem do nauk Buddhy, które zaczęło się rozwijać mniej więcej w ciągu dwóch do trzech wieków po jego odejściu. Słowo abhidhamma oznacza ‘należący do dhamm (l. mn. od —> dhamma - przyp. red.)’. Abhidhamma rozwinęła się, gdy wcześni myśliciele buddyjscy próbowali przeanalizować najbardziej podstawowe części składowe zjawisk, nazywając je dhammami i starając się opisać ich cechy, czas trwania, relacje między nimi i ich karmiczne konsekwencje. Buddha generalnie ograniczał się do doświadczeń empirycznych, abhidhamma jest natomiast bardziej teoretyczna.

ABHIDHAMMA PIṬAKA

(ABHIDHAMMA PIṬAKA)
Abhidhamma Piṭaka jest trzecią częścią Tipiṭaki, świętych pism buddyjskich, do których należą również Sutta Piṭaka i Vinaya Piṭaka. Składa się ona z siedmiu ksiąg, Dhammasaṅgani, Vibhaṅga, Dhātukathā, Puggalapaññatti, Kathāvatthu, Yamaka i Paṭṭhāna. [Ósma część, Mahadhammahadaya, najprawdopodobniej zaginęła.] Wszystkie księgi Abhidhamma Piṭaki powstały później niż Sutta Piṭaka i Vinaya Piṭaka i możliwe jest, że zostały stworzone kilkaset lat po odejściu Buddhy. Tradycyjnie przypisywane są one Buddzie, ale sama Abhidhamma Piṭaka o tym nie wspomina, nie ma również wzmianki o Abhidhamma Piṭace ani w Suttach, ani w Vinaya Piṭace. Nie ma jednakże w Abhidhamma Piṭace nic, co stałoby w sprzeczności z naukami Buddhy; różnice leżą w podejściu, a nie w zawartości. Patrz również: Abhidhamma oraz Saṅkassa.

(por. - Guide to the Abhidhamma Pitaka, Nyanaponika, 1950.)

ABORCJA

abortion.jpg

(ABORTION)
Aborcja (gabbhapātana) jest środkiem kontroli urodzeń, w którym płód zostaje zabity - nie dochodzi do jego pełnego rozwoju i narodzin. Aborcja znana była w starożytnych Indiach i wykonywana albo za pomocą operacji, przez gwałtowne potrząsanie matką lub przez podawanie różnych specyfików. W naukach buddyjskich życie zaczyna się w chwili poczęcia lub krótko potem, aborcja jest więc uważana za zabijanie. Jātaka twierdzi, że dopuszczający się aborcji będą mieli niekorzystne odrodzenie (Ja.V,269). Mnichom i mniszkom zabronione jest wykonywanie zabiegów aborcji (D.I,11). W niektórych wypadkach aborcja może być konieczna by uratować życie matki, ale w dzisiejszych czasach większość aborcji wykonywanych jest, aby uniknąć kłopotliwej sytuacji lub niedogodności związanych z nieplanowanym dzieckiem. Dla buddysty jest to niedostateczne wytłumaczenie dla zniszczenia życia. Aborcja jest nielegalna na Sri Lance i w Birmie, zaś zalegalizowano ją w Tajlandii.

(por. - Buddhism and Abortion, Damien Keown, 1999.)

AFIRMACJA I MODLITWA

(AFFIRMATION AND PRAYER)

Modlitwa (avhāyana lub patthanā) jest zbiorem słów skierowana do boga lub bogów.

Najczęściej wyróżniamy dwa rodzaje modlitwy – (1) prośba o pomoc i (2) pochwała bóstwa, oba są wymienione we fragmencie Tipitaki , “prosić, chwalić i wielbić ze złożonymi dłońmi” (āyācanti thomayanti pañjalikā namassanāmā, DI, 240). Modlitwa może być cicha lub głośna, indywidualna lub grupowa. Wedy, święte pisma braminizmu , zawierają setki modlitw do różnych bóstw. Będąc filozofią bez boga, Buddyzm nie utrzymuje, że modlitwy mają do odegrania ważną rolę w życiu duchowym, a Budda zaprzeczał, że modlitwa działa. Rzeczy, które ludzie pragną najbardziej – szczęście, długie życie, odrodzenia w niebie, itp. – nie może, jak powiedział, “być nabyte przez śluby i modlitwy” (bd āyācanahetu va Na patthanāhetu A.II, 47). Mahāvastu ma ciekawy komentarz sugerujący jak połączenie przypadku i zbiegu okoliczności może doprowadzić ludzi do wiary, że modlitwa działa. Mówi: “Kiedyś mężczyzna modlił się do bogini dobrobytu i później tak się złożyło, że stał się bogaty. Dokładnie tak powstają fałszywe przekonania”.

Afirmacja (adhiṭṭāna lub dhiti) z kolei ma znaczenie w buddyzmie. Afirmacja to mocne postanowienie, wyznanie lub determinacja aby coś zrobić lub osiągnąć. Kiedy robimy afirmację, wtedy rozjaśniamy i uprzytamniamy sobie cel który pragniemy osiągnąć, to porządkuje i intensyfikuje wszystkie siły umysłu, i koncentruje tą siłę na celu. Afirmacja może sprawić, że ktoś ‘decyduje się na najwyższy cel, zdeterminowany/niezłomny i obdarzony siłą i energią’ (Sn. 68). Kiedy modlitwa działa, bo czasem tak się wydaje, to w rzeczywistości dzieje się to dzięki sile umysłu, a nie interwencji bóstwa.

Afirmacja miała swoją rolę w osiągnięciu oświecenia przez Buddę. Oświadczył on: “Chętnie pozwolę aby tylko moja skóra, ścięgna i kości pozostały gdy z moje ciało i krew wyschną, ale moja determinacja nie osłabnie, dopóki nie osiągnie tego, co można osiągnąć dzięki ludzkiej mocy, ludzkiej sile, wytrwałości człowieka.” (AI, 50). Te słowa wzbudziły i skoncentrowały energię, pewność siebie i odwagę, której potrzebował w ostatecznym wysiłku przed osiągnięciem Nirvany. Budda także wspomina, że silna afirmacja może mieć do odegrania ważną rolę w oczyszczaniu umysłu. Powiedział, że skutecznym sposobem aby usunąć negatywne stany umysłu jest stworzenie afirmacji, nie poddanie się im. “Usunięcie może być wykonana przez takie myślenie …. “Inni mogą być pogardliwi, my nie będziemy pogardliwi. Inni mogą być despotyczni, my nie będziemy despotyczni. Inni mogą być zawistni, my nie będziemy zawistni “. (MI ,42-3).

AGNOSTYCYZM

(AGNOSTICISM)
Agnostycyzm to pogląd filozoficzny, który zakłada, że nie można wiedzieć nic pewnego na temat Boga. Mówi się czasami, ze Buddha był agnostykiem, nie jest to jednak prawda.
Rzadko zajmował się pytaniami dotyczącymi istnienia bądź natury najwyższej istoty, jednak działo się tak tylko dlatego, że takie tematy nie były omawiane przez głównych myślicieli religijnych tamtych czasów. Ani Mahāvīra, założyciel dżinizmu, Pūrana Kassapa, Makkhali Gosāla, Ajita Kesakambalī, ani sam Buddha nie zajmował się pojęciem najwyższej istoty w swojej filozofii. Gdy tylko rozpoczynały się rozmowy na temat Boga, Buddha jasno dawał do zrozumienia, jakie jest jego stanowisko w tej sprawie – odrzucał on tę ideę jako poglądowo, logicznie i moralnie niemożliwą do obrony.

W Aṅguttara Nikāya Buddha omawiał problem sprzeczności pomiędzy pojęciem wolnej woli oraz domniemanej wszechmocy Boga. „Są mnisi oraz kapłani, którzy wierzą, że jakiekolwiek przyjemne, bolesne bądź naturalne doświadczenia, które spotykają każdego, dzieją się za sprawą najwyższego bytu. Zwróciłem się do nich z pytaniem, czy wierzą w to, a oni potwierdzili, że tak. Wtedy rzekłem: »Więc według ciebie, jeśli ktoś jest mordercą, złodziejem, cudzołożnikiem lub kłamcą, wulgarnym, chciwym, przepełnionym nienawiścią heretykiem, wszystko to musi być spowodowane przez najwyższa istotę«. Jeśli czyjąś odpowiedzią jest Bóg, to wtedy (logicznym powinno być), że nie ma woli, nie ma pragnienia oraz nie ma konieczności, by robić to bądź unikać tamtego. Osoba taka jest zdezorientowana, bezbronna i nie może szczerze nazywać siebie prawdziwym mnichem bądź kapłanem. To jest moje uzasadnione zaprzeczenie skierowane do tych, którzy wierzą w takie idee, mają takie poglądy” (A.I, 174).

Jātaka podkreśla sprzeczność pomiędzy stwierdzeniem, że Brahma, najwyższy bóg braminizmu, był wszechmocnym, kochającym bóstwem, a zarazem niezaprzeczalnym cierpieniem oraz złem występującym na świecie (Ja.VI, 208).
Nie ma w tym nic z agnostycyzmu ani w żadnej z wypowiedzi Buddhy dotyczących wszechmocnej istoty. Zob. Determinizm i Teizm.

AJAHN CHAH

ajahnChah.jpg

(AJAHN CHAH)
Ajahn Chah był prawdopodobnie największym mistrzem medytacji Theravādy XX wieku. Urodził się w Tajlandii w 1918 i we wczesnej młodości został mnichem, ale szybko zmęczył się statecznym życiem konwencjonalnych klasztorów. Stał się wędrującym mnichem, żyjąc w lasach i poświęcając czas medytacji. Po wielu latach osiedlił się w leśnej pustelni, która ostatecznie rozrosła się w klasztor i zaczął przyciągać ludzi zainteresowanych medytacją. Ajahn Chah stał się znany ze swego ciepła, prostolinijnego humoru i szczególnie praktycznego, bezpośredniego i spontanicznego podejścia do medytacji. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku zaczął przyciągać wielu uczniów z zachodu; niektórzy z nich założyli później na Zachodzie klasztory i ośrodki medytacyjne. Mimo, że sam nigdy niczego nie napisał, niektóre z jego wykładów, powiedzeń i anegdot zostały nagrane i wydane, dzięki czemu znalazły się w szerokim obiegu. Ajahn Chah zmarł w 1992, po długiej, wyniszczającej chorobie.

(por. - Venerable Father - A Life with Ajahn Chah, Paul Breiter, 1993.)

ALFABET

(ALPHABET)
Alfabet (vaṇṇamālā) jest zbiorem liter lub symboli ułożonych w określonej kolejności, wykorzystywanym do pisania w danym języku. Rozprawy Buddhy były najpierw spisane w Indiach, prawdopodobnie około II w.p.n.e. w typie pisma zwanym Brāhmī. Edykty króla Aśoki były napisane w tym samym piśmie. Brāhmī ma siedemdziesiąt dwie litery, a pisze się nim od lewej do prawej. Wszystkie późniejsze indyjskie typy pisma rozwinęły się z Brāhmī – zarówno syngaleski, tybetański, birmański, tajski jak i antyczne pisma świata malajskiego.

Jedno z najsłynniejszych powiedzeń Buddhy brzmi „Nie róbcie niczego, co jest złe, rozwijajcie to, co jest dobre i oczyszczajcie umysł; takie są nauki buddów” (Dhp.183). Oto przykład tych palijskich słów w zapisie Brāhmī:

alphabet.jpg

ALKOHOL

(ALCOHOL)

alcohol.jpg

Alkohol jest substancją chemiczną, produkowaną za pomocą fermentacji, której konsumpcja upośledza działanie centralnego systemu nerwowego i powoduje stan nietrzeźwości. Słowo alkohol pochodzi z arabskiego al oznaczającego ‘ten’ i kahal znaczącego ‘krople’ (np. do oczu) i pierwotnie było określeniem używanym przez alchemików. Napoje alkoholowe zwykle dzielą się na cztery typy – piwa robione ze sfermentowanych ziaren zbóż, wina robione ze sfermentowanych owoców oraz alkohole wysokoprocentowe, robione za pomocą destylacji piwa lub wina. Tipiṭaka wymienia cztery rodzaje napojów alkoholowych. Surā była warzona z ryżu lub mąki (Sn.398; Vin.I,205), meraya była destylowanym alkoholem robionym z cukru lub owoców, czasem doprawianym do smaku cukrem, pieprzem lub korą pewnego drzewa (M.I,238), majja była robiona z miodu a āsava była robiona z soku palmy odmiany palmyra lub dzikiego daktylowca i mogła być zarówno warzona, jak i destylowana (Vin.II,294).

W wielu kulturach występują mity tłumaczące pochodzenie alkoholu, często zawierając stwierdzenie, że był on darem bogów. Jātaka zawiera historię tłumaczącą, jak alkohol pojawił się na świecie, która jest i mniej pochlebna i bardziej wiarygodna. Dawno temu w pewnym lesie stało drzewo owocowe, mające duży, rozgałęziony pień, w którym znajdowało się wgłębienie. Zbierała się w nim woda i wpadały doń owoce, aż wreszcie zawartość, pod wpływem ciepła słonecznego, zaczęła fermentować. Latem spragnione ptaki piły z tego wgłębienia, upijały się, spadały na ziemię, zasypiały na chwilę, a potem odlatywały. Pewien myśliwy zauważył to i zaciekawiony również wypił nieco płynu i upił się. Pokazał go potem swoim przyjaciołom i w taki sposób alkohol stał się znany. Według Jātak, odkrycie to stało się powodem niezliczonych problemów społecznych (Ja.V,12-20).

Piąta zasada, którą każdy buddysta zobowiązuje się praktykować, dotyczy powstrzymania się od spożywania alkoholu i wszelkich innych narkotyków. W wypadku alkoholu jest tak głównie dlatego, że upojenie alkoholowe zaburza działanie umysłu, a podstawową ideą buddyzmu jest usuwanie zanieczyszczeń umysłu. Jednakże picie alkoholu może powodować wiele innych problemów osobistych i społecznych. Buddha mówi „Istnieje sześć niebezpieczeństw związanych z piciem alkoholu: utrata majątku, narastanie kłótni, utrata zdrowia, zła reputacja, robienie z siebie głupka i utrata inteligencji” (D.III,182). Tradycja buddyjska mówi, że jeśli ktoś łamie piątą zasadę, może to łatwo doprowadzić do złamania wszystkich innych.

Raport WHO wymienia Tajlandię na 45 miejscu pośród krajów o najwyższej konsumpcji alkoholu, znacznie wyżej niż pozostałe kraje buddyjskie.

(por. - Alcohol: Our Favourite Drug, J. R. West, 1986.)

ALTRUIZM

(ALTRUISM)
Altruizm to myślenie i działanie najpierw lub bardziej dla pożytku innych, niż własnego. Teologowie i filozofowie długo dyskutowali, czy w ogóle możliwy jest prawdziwy altruizm. Buddha unikał dylematu „ja czy inni”, gdyż rozumiał, że jesteśmy w stanie lepiej pomagać innym, jeśli dokonamy zmian w sobie. Jego sześcioletnia walka o prawdę pozwoliła mu spędzić następne czterdzieści pięć lat na nauczaniu innych tej prawdy. Podobnie rozumiał, że pomaganie innym często zmienia ludzi na lepsze. Buddha powiedział kiedyś o Ānandzie, że jego wieloletnie „wyrażania miłości za pomocą ciała, mowy i umysłu” – często pozostawiające mu niewiele czasu na medytację – pozwoliło mu na zbliżenie się do oświecenia (D.II,143). Zatem dla buddysty nie jest to kwestia wyboru między egoizmem – najpierw ja, potem inni – lub altruizmu – najpierw inni, potem ja, ale siebie i innych razem. W jednej ze swych najsubtelniejszych rozpraw Buddha mówi: “Na świecie istnieją cztery rodzaje ludzi. Co to za rodzaje? Ten, którego nie interesuje ani jego własne dobro, ani dobro innych, ten, którego interesuje dobro innych, ale nie jego własne, ten, którego interesuje jego własne dobro, ale nie dobro innych i ten, którego interesuje i jego własne dobro, i dobro innych – i z tych czterech ten, którego interesuje i jego własne dobro, i dobro innych jest najważniejszy, najlepszy, najwyższy, górujący, najdoskonalszy” (A.II,94).

AMBAPĀLĪ

ambapali.jpg

Ambapālī była bogatą i cieszącą się powodzeniem kurtyzaną miasta Vesāli i uznawana była powszechnie jako jedna z największych piękności tamtych czasów.

Opisywano ją w ten sposób: "przyjemnie na nią spojrzeć, czarująca, z nieskazitelną karnacją, uzdolniona w tańcu, śpiewie i graniu na lutni" (Vin.I,268). Posiadała sporych rozmiarów gaj mangowy na przedmieściach Vesāli, w którym okazjonalnie zatrzymywał się Buddha i jego uczniowie (A.IV,100; S.V,141; 301). Gaj ten został ofiarowany pod przyszły klasztor przez Ambapālī w trakcie gdy Buddha podróżując zatrzymał się i był po raz ostatni w swoim życiu w Vesāli (D.II,95-7). Niedługo potem, prawdopodobnie w podeszłym wieku, Ambapālī została mniszką i, zgodnie z tradycyjnymi przekazami, osiągnęła oświecenie.

W jednej z ksiąg, zwanej Therīgāthā jest 19-to wersowy utwór poetycki, w którym to Ambapālī wzruszająco przyrównuje jej przeszłe piękno z tym jak wygląda na starość (Thi.252-70). Tysiąc lat po tych wydarzeniach, gdy w Vesāli zatrzymał się chiński pielgrzym Hsuan Tsang, ustalił, że klasztor zbudowany w gaju nadal funkcjonował, a pamięć o Ambapālī była wciąż pielęgnowana. Zob. Prostytucja.

AMBEDKAR, BHIMRAO

ambedkar.bmp


Bhimrao Ambedkar urodził się w Indiach w kaście niedotykalnych w 1891. Kiedy zdołał uzyskać podstawowe wykształcenie, zdobył stypendia pozwalające mu studiować w Anglii i USA i został doskonałym prawnikiem. W kolejnych latach stał się energicznym i zdecydowanym reformatorem społecznym, szczególnie koncentrując się na krytyce hinduskiego systemu kastowego. Po osiągnięciu niepodległości przez Indie, Ambedkar kierował komitetem, który napisał nową konstytucję tego kraju. Po latach prowadzenia bezskutecznej kampanii na rzecz osiągnięcia zgody i równości w Hinduizmie, Ambedkar ostatecznie postanowił zostać buddystą. W 1956 roku on i setki tysięcy jego uczniów przyjęło Trzy Schronienia. Kilka miesięcy później tragicznie zmarł, ale ruch, który zapoczątkował, nie zginął razem z nim i w chwili obecnej w Indiach jest około 8 milionów buddystów. Owe odrodzenie się buddyzmu w Indiach należy przypisać Bhimrao Ambedkarowi.

(por. - Ambedkar and Buddhism, Sangharakshita, 1986.)

AMBICJA I ASPIRACJA

(AMBITION AND ASPIRATION)

ambition.jpg

Ambicja (icchana) jest pragnieniem osiągnięcia osobistej korzyści – bogactwa, władzy, statusu lub sławy, aspiracja zaś (patthāna) jest spokojnym, ale zdecydowanym postanowieniem osiągnięcia czegoś. Polskie słowo ambicja pochodzi z łacińskiego ambitionem, co znaczy „chodzić wokół”, podczas gdy aspiracja wiąże się z łacińskim spiritus czyli "oddech" i pochodzi z francuskiego aspirare, co oznacza "wydychać". Ambicja nie musi być czymś negatywnym, ale dążenie do osiągnięcia tego, czego się chce, oznacza często skłonności do odsuwania na dalszy plan uczciwości. Kiedy zaś osiągnie się to, czego się pragnie, często używa się tego w niewłaściwy sposób. Odnoszący sukcesy aktorzy, którzy kończą jako narkomani, wielcy atleci, którzy oszukują aby wygrać kolejny medal, bogaci biznesmeni którzy unikają podatków lub okradają udziałowców, aby zdobyć jeszcze więcej, są tego przykładami. Jak powiedział Buddha „Przez swe pożądanie bogactwa, głupiec sam sobie podkłada nogę” (Dhp.355). Zbyt często ambicja sprawia, że „chodzimy w kółko”, czyli powoduje jeszcze mocniejsze zapętlenie się w saṃsārze. Amerykański Ruch Samodoskonalenia byłby dobrym przykładem filozofii życiowej opartej na ambicji. Za wszystkimi opowieściami o „pasji w dążeniu do doskonałości”, „stawaniu się najlepszym, czym można być” i „służeniu społeczeństwu” zazwyczaj stoi zwykła chciwość i egoizm.

Aspiracja jest formą pożądania moderowaną przez uważność, uczciwość i własny interes, który uwzględnia również interes innych. Podczas gdy ambicja jest w całości skoncentrowana na celu, aspiracja nigdy nie traci z oczu zarówno celu, jak i środków stosowanych w dążeniu do niego. Aspiracja pozwala nam „swobodnie oddychać” (assāsa, M.I,64), kiedy osiągniemy już nasz cel, gdyż dotarliśmy do niego bez przyjmowania kompromisów w temacie naszych wartości i bez działania na szkodę innych. Aspiracja oznacza także rozumienie, że nawet jeśli doczesne cele przynoszą korzyści w tym życiu, cele duchowe przynoszą korzyści zarówno w tym, jak i w następnym życiu i ostatecznie doprowadzą do stanu pełnego spełnienia, kiedy nie będziemy już dążyć do żadnego celu, patrz Nirvāṇa. Buddha powiedział, że człowiek powinien „zmobilizować wszystkie swoje pragnienia, wytężyć się, podjąć zdecydowany wysiłek, skoncentrować się i postanowić” że te cele zostaną zrealizowane (A.IV,364). Kiedy rzekł, że praktykujący Dhammę powinien być „umiarkowany w swych pragnieniach”, miał na myśli to, że powinniśmy aspirować do osiągania wartościowych celów, nie pozwalając aby nasza aspiracja przerodziła się w ambicję. Patrz Umiejętności przedsiębiorcze.

ĀNANDA

Ānanda był synem wuja Buddhy, Amitodana. Przez wiele lat był osobistym asystentem Buddy, a także najbardziej lubianym jego uczniem. Jeśli Sāriputta uosabiał mądrość, a Moggallāna uosabiał zdolności psychiczne, Ānanda bez wątpienia uosabiał dobroć, łagodność, ciepło i miłość. Buddha chwalił go za „akty miłości dokonane za pomocą ciała, mowy i umysłu” (D.II,144), mając na myśli to, że był on zawsze gotów udzielić pomocy, że zawsze zwracał się do innych w sposób uprzejmy i że zawsze myślał dobrze o innych. Buddha powiedział nawet, że [Ānanda] miał parę cech wspólnych z nim samym – że ludzie uwielbiali przebywać w jego towarzystwie, że byli zachwyceni jego nauczaniem Dhammy i że czuli żal, kiedy kończył mówić” (D.II,145). Ānanda miał kluczową rolę w Pierwszej Radzie. Jako że spędził wiele lat blisko Buddhy i pamiętał wiele z jego rozpraw, recytował je w czasie rady, aby inni uczestnicy mogli zapisać je w swej pamięci i przekazać je dalej. Właśnie słowami Ānandy „To usłyszałem” (Evaṃ me sutaṃ…) zaczyna się większość sutt.

(por. - Great Disciples of the Buddha, Nyanaponika Thera and Hellmuth Hecker, 1997.)

ĀNANDA MAITREYA

anandaMaitreya.gif

Ānanda Maitreya był pierwszym współczesnym człowiekiem Zachodu, który został mnichem buddyjskim. Urodzony jako Allen Bennett w 1872, zainteresował się buddyzmem po raz pierwszy, kiedy przeczytał słynny wiersz Edwina Arnolda o życiu Buddhy, Światło Azji. Podróżował najpierw po Sri Lance, a następnie Birmie, gdzie w 1901 został wyświęcony i otrzymał imię Ānanda Maitreya. Założył pierwszą organizację buddyjską na Zachodzie, a także założył i wydawał kwartalnik pt Buddyzm. Przez całe życie nękany był przez astmę i ostatecznie opuścił stan zakonny, zmarł w 1923 roku.

(por. - Ananda Metteyya,His Life and Mission, Elizabeth Harris, 1998.)

ĀNATTĀ

(ĀNATTĀ)
Ānattā oznacza „brak ja”, a doktryna anattā jest najbardziej wyjątkową i radykalną nauką Buddhy. Zwykle zakładamy, że poza naszym zmieniającym się ciałem, umysłem i doświadczeniami, istnieje również niezmienne i niepowtarzalne ego lub ja. Kiedy przypiszemy owo ja do „mnie”, zaczynamy określać kolejne rzeczy jako „moje” – „mój partner”, „moja własność”, „moja religia”, „mój kraj” itd. Według Buddhy, stanowi to przyczynę większości cierpienia i bólu, który ludzie zadają sobie i innym poprzez żądzę, strach, ignorancję, nienawiść i samooszukiwanie. Buddha mówi „ciało nie jest mną, uczucia nie są mną, percepcja nie jest mną, konstrukcje umysłowe nie są mną i świadomość nie jest mną… kiedy człowiek to dostrzeże, uwolni się od tych pojęć, a dzięki uwolnieniu emocje osłabną ,a kiedy emocje wygasną, człowiek stanie się wolny, a kiedy ktoś jest wolny, wie, że jest wolny”. (S. III, 66). Można czasem usłyszeć, że celem buddyzmu jest zniszczenie "ja". Nie jest to prawdą po prostu dlatego, że nie ma żadnego "ja" które można by zniszczyć. Budda nauczał że kiedy człowiek dostrzeże, że idea trwałego, metafizycznego "ja" jest iluzją, przestanie cierpieć i zadawać cierpienie innym.

(por. - Selfless Persons, Steven Collins, 1982.)

ĀNATTĀ I PONOWNE ODRODZENIE

(ĀNATTĀ AND REBIRTH)
Kiedy ludzie dowiadują się, że buddyzm zawiera nauki o ponownym odrodzeniu i że nie ma "ja" (anattā), jest im trudno zrozumieć, w jaki sposób możliwe jest ponowne odrodzenie, pytają zatem „skoro nie istnieje ja ani dusza, co przechodzi z jednego życia w drugie?” Ten problem jest bardziej pozorny niż rzeczywisty. Po pierwsze, Buddha nie nauczał, że nie istnieje coś takiego, jak "ja" – nauczał, że nie istnieje "trwałe, niezmienne, metafizyczne »ja«". W buddyzmie tak, jak i we współczesnej psychologii, "ja" rozumiane jest jako nieustannie zmieniający się konglomerat wrażeń, wspomnień, cech i predyspozycji. To tego rodzaju „ja” przechodzi z wcielenia na wcielenie. Wyobraźcie sobie trzy kule bilardowe w jednym rzędzie, wszystkie stykające się ze sobą, a czwartą kulę w pewnej odległości od tych trzech, ale w tej samej linii, co one. Teraz wyobraźcie sobie, że ktoś uderza kijem w czwartą kulę, ta pędzi przez stół i uderza w pierwszą kulę w rzędzie. Poruszająca się kula natychmiast się zatrzyma, pierwsza i druga kula pozostaną w spoczynku, ale trzecia, ostatnia z rzędu kula przemknie przez stół i wpadnie do kieszeni. Co się tu stało? Energia czwartej kuli przeszła przez pierwszą i drugą kulę w rzędzie do trzeciej, puszczając ją w ruch po stole.

Podobnie energia umysłowa, która tworzy nasze, konwencjonalnie zwane „ja”, przechodzi z jednego ciała w drugie. Po prawdzie jedyną rzeczą, która pozwala tej energii przechodzić z jednego stanu kreując następny to zdolność do zmiany (anicca). Trudnym do uchwycenia i zrozumienia jest tylko to, że nie istnieje dusza lub duch, który nie podlega zmianie.

AṄGUTTARA NIKĀYA

(AṄGUTTARA NIKĀYA)
Aṅguttara Nikāya jest czwartą księgą Sutta Piṭaki, drugiej części Tipiṭaki, świętych pism buddyzmu. Słowo aṅguttara oznacza „kolejne sekcje” i wykorzystywane jest, ponieważ wszystkie 2344 rozprawy lub sutty w tej księdze są poukładane w porządku numerycznym od grupy pojedynczych do grupy jedenastek. Aṅguttara Nikāya porusza szerszy zakres tematów niż jakakolwiek inna księga Tipitaki.

(por. - Numerical Discourses of the Buddha, tłum. Nyanaponika Thera & Bhikkhu Bodhi, 1999.)

APOSTAZJA

(APOSTASY)
Określenie „apostazja” pochodzi z łacińskiego apostata i oznacza „odchodzić od”, zaś arabski termin riddah oznacza „odwracanie się”. Apostazja oznacza zatem odrzucenie swej religii i przyjęcie innej lub nieprzyjęcie żadnej religii. Buddyzm nie ma legalistycznego podejścia do wiary, zatem nigdy nie stworzył pojęcia apostazji, nie pojawiło się ono również w żadnej kulturze buddyjskiej. W buddyzmie każdy ma swobodę wierzenia lub nie, zgodnie z jego skłonnościami i rozumieniem.

Podejście Buddhy do apostazji jest przedstawione w jego spotkaniu z człowiekiem zwanym Sunakkhatta. Był on uczniem Buddhy, ale z czasem Dhamma przestała mu odpowiadać i postanowił porzucić Nauczyciela i jego nauki. Sunakkhatta przyszedł do Buddhy i rzekł: „Panie, opuszczam cię, nie żyję już zgodnie z twoimi naukami”. Buddha odpowiedział na tę deklarację, zadając Sunakkhatcie kilka pytań. „Czy kiedykolwiek powiedziałem ci »chodź i żyj zgodnie z moimi naukami«?” „Nie, Panie.” „A czy kiedykolwiek powiedziałeś mi, że chcesz żyć zgodnie z moimi naukami?” „Nie, Panie.” „Skoro tak, kim jesteś i co opuszczasz, niemądry człowieku?” (D.III,2-3). Ani w tym, ani w innych przypadkach Buddha nie sugerował, że apostaci powinni być karani, ani też, że trafią oni do piekła przez swoją apostazję. Nie ma żadnych praw w tradycyjnie buddyjskich krajach, które karałyby za apostazję. Patrz Tolerancja.

ARAHAT

arahat.jpg

Arahat pochodzi od palijskiego czasownika arahati oznaczającego „być wartościowym lub szlachetnym” i jest tytułem nadawanym temu, kto osiągnął oświecenie dzięki słuchaniu i praktykowaniu nauk Buddhy. Tak jak Buddha, arahat osiągnął najwyższą mądrość i współczucie i nie będzie już podlegał ponownemu odrodzeniu. Buddha opisuje arahata jako tego, który wyszedł poza cykl narodzin i śmierci,… usunął skalania, żył świętym życiem, uczynił, co należało uczynić, porzucił swój ciężar, osiągnął najwyższy cel, przerwał więzy i stał się w pełni wolny i wyzwolony dzięki najwyższej wiedzy” (M.I,141).

Arahaci są często opisywani w Tipiṭace jako osoby spokojne i łagodne, całkowicie pozbawione trosk czy ciężarów, zarówno psychicznych, jak i fizycznych. Mają „spokojne ciała i wyzwolone umysły” (S.I,126), są “niewzruszeni pomiędzy chwiejnymi” (Th.192), “trwale szczęśliwi” (S.I,212) i nie martwią się, gdzie podążają (A.II,27). „Nie są do niczego przywiązani, nawet do braku przywiązania” (Sn.795), „żyją pośród wrogich ludzi, pełni miłości” (Dhp.192), czują się „wszędzie w domu” (Sn.42), bo „przekroczyli wszelkie granice” (Sn.795) i „porzucili wszystkie »za« i »przeciw«” (Sn.362). Arahaci są “tak spokojni jak staw nie poruszany wiatrem” (It.91), “czyści jak wody głębokiego, spokojnego jeziora” (Dhp.82), „jaśnieją jak księżyc, gdy nie zakrywają go chmury” (Dhp.172) i są „tak czyści jak bezchmurne niebo” (Sn.1065). Komuś przywiązanemu do tego świata mogą “wydać się otępiali, ale nie są tacy naprawdę” (Sn.713), w rzeczywistości są „błyskotliwi jak klejnot” (Sn.716).

(por. - The Early Buddhist Theory of Man Perfected, I. B. Horner, 1979.)

AROMATERAPIA

aromaTherapy.jpg

(AROMATHERAPY)
Aromaterapia jest słowem stworzonym w 1920 roku przez Rene Gattefosse na określenie fizycznego i psychicznego uzdrawiania za pomocą wdychania oparów olejków aromatycznych lub nakładania tych olejków na ciało. Dawni mieszkańcy Indii w znacznym stopniu rozwinęli naukę o zapachach. Zapachy były ekstrahowane z „aromatycznych korzeni, drewna, kory, pędów, liści, kwiatów, jagód i żywic” (S.III,250), zaś perfumerie (gandhāpaṇa) sprzedawały „perfumy, kadzidła, aromatyczne proszki i kamforę” (Ja.I,290). Czerpano przyjemność z „wcierania i masowania ciała perfumami oraz kąpieli w pachnącej wodzie” (D.I,7). Niekiedy przepisywano lewatywy z perfumowanych olejków (Mil.169). Rozumiano również leczniczą wartość zapachów, mimo, że aromaterapia nie należała do ośmiu tradycyjnych gałęzi indyjskiej medycyny. Kiedy Buddha był chory, jego doktor nakazał mu wdychanie zapachu (upasinghati) unoszącego się z trzech garści lilii wodnych (Vin.I,279). Sam Buddha zalecał, aby mnisi cierpiący na bóle i cierpienia cielesne wdychali opary z liści konopi indyjskich gotowanych w wodzie (Vin.I,204).

Mimo, że wpływ aromaterapii na choroby cielesne nie został jeszcze naukowo udowodniony, rzadko kwestionuje się ich pozytywny wpływ na umysł. Aromaty słodkie, korzenne czy drzewne mogą poprawić nastrój i uspokoić umysł, ułatwiając tym samym rozluźnienie. Jest to prawdopodobnie kolejny powód, dla którego dawni Buddyści używali kwiatów i kadzideł podczas puja, które wykonywali przed medytacjami. Patrz Perfumy.

ASTROLOGIA

astrology.jpg

(ASTROLOGY)
Astrologia (jotisattha lub nakkhattavijjā) to przekonanie, że pozycje planet i gwiazd wobec siebie mają istotny wpływ na ludzki charakter i przeznaczenie. Wiara ta jest sprzeczna z większością podstawowych doktryn buddyjskich mówiących, że nasz charakter i przeznaczenie są łącznym wynikiem wszystkich naszych zamierzonych myśli, słów i działań, czyli naszej kammy. Buddha powiedział, że mnichom i mniszkom nie wolno praktykować astrologii ani żadnej innej formy przepowiadania przyszłości, nazywanych przez niego ‘niższymi sztukami’ (tiracchānavijjā, dosł. zwierzęcymi, D.I.8). W Jātakach opowiedziana jest historię, która obnaża niedorzeczność polegania na przepowiedniach astrologicznych (Ja.I,258).

Logicznie rzecz biorąc, wszystkie kalkulacje astrologiczne do 1930 roku powinny być nieprawidłowe, gdyż nie brały pod uwagę istnienia planety Pluton, która została wtedy odkryta, zaś wszystkie kalkulacje po 1930 roku też musiały być nieprawidłowe, gdyż nie uwzględniały kolejnej nowej planety odkrytej w 2005. Zakrawa na ironię, że wielu ludzi z krajów buddyjskich wierzy w astrologię, a mnisi powszechnie dokonują przepowiedni astrologicznych.

AŚOKA

asoka.jpg

Aśoka był trzecim cesarzem dynastii Maurów i rządził w Indiach od 268 do 239 roku p.n.e. Pod wpływem szoku wywołanego zniszczeniami, będącymi efektem wojny z Kāliṅgą, Aśoka przeszedł na buddyzm i spędził resztę swego panowania, próbując rządzić swą potężną krainą zgodnie z zasadami duchowymi. Odrzucił agresywną politykę zagraniczną, promował harmonię religijną, zakładał szpitale, ucywilizował system prawny i rozesłał misjonarzy buddyjskich po całych Indiach, a także za granicę. Głównie dzięki wsparciu Aśoki buddyzm tak szybko stał się religią powszechną w Indiach. Aby spopularyzować swe liczne reformy, Aśoka wydał serię edyktów i kazał je wykuć w skałach i potężnych kamiennych filarach, które ustawiono w całych Indiach. Edykty te są najwcześniejszymi dającymi się odczytać zapisami pochodzącymi z dawnych Indii.
(por. - The Edicts of King Asoka, S. Dhammika, 1993.)

AŚVAGHOSA

asvaghosa.jpg

Aśvaghosa, którego imię znaczy „koński głos”, był jednym z największych poetów indyjskich. Urodził się w Sāketa w II w. po Chr., w młodości przeszedł na buddyzm i stał się nadwornym poetą króla Kaniṣka. Do tego czasu nauki Buddhy zrewolucjonizowały już indyjską myśl religijną i filozoficzną, a także tamtejszą sztukę. W ciągu 500 lat od odejścia Buddhy, buddyści wykorzystywali wszystkie sztuki wizualne i literackie do przyciągania ludzi do Dhammy, wyjaśniania jej i pobudzania ich wiary. Aśvaghosa uosabiał ten ruch. Napisał Saundarānandakāvya, wiersz opowiadający o konwersji kuzyna Buddhy, Nandy; Sāriputraprakaraṇa, sztukę w dziewięciu aktach o życiu Sāriputty; Gaṇḍistotra, czarujący panegiryk na cześć dzwonu klasztornego oraz Vajrasuci, ostrą krytykę hinduskiego systemu kastowego. Jednakże najsławniejszą pracą Aśvaghosy była Buddhacarita, opowieść o życiu Buddhy, która znalazła głęboki oddźwięk wśród wykształconych klas oraz wywarła wpływ na wielu wielkich poetów piszących w sanskrycie.

(por. - Asvaghosa and His Times,Sarla Khosla, 1986.)

AUREOLA

(HALO)
Aureola (byāmappadhā lub pabhāmaṇḍala) to pierścień światła, który jak wierzono pojawiał się wokół głowy świętych osób. Pradawne i współczesne obrazy Buddhy często pokazują go z aureolą, choć Tipitaka nigdy nie wspomina, iż takową posiadał. Jednakże wspomina, iż w czasie, gdy osiągnął oświecenie, z jego ciała emanowały niebieskie, żółte, czerwone, białe i pomarańczowe promienie (raṃsi) światła (Vin.I,25). Również w godzinach przed [ostatecznym] odejściem, jego skóra stała się nadzwyczaj jasna i świetlista (D.II,134). To na czym dokładnie polega ten typ przemiany, jest tajemnicą, ale jest to zjawisko, o którym wspomina się w kulturach znacznie od siebie oddalonych.

AVALOKITEŚVARA

avalokitesvara.jpg

Avalokiteśvara jest najważniejszym i najbardziej uwielbianym ze wszystkich bodhisattwów w buddyzmie Mahāyāna. Jego imię pochodzi od dwóch słów sanskryckich, avalokita oznaczającego „spoglądać na” lub „śledzić” oraz iśvara znaczącego „władca”. Avalokiteśvara jest więc tą szlachetną istotą, która spogląda na świat, widzi cały jego ból i cierpienie i poruszona współczuciem, próbuje mu zaradzić. Pochodzenie Avalokiteśvary jest niejasne, ale jego istnienie zaczęto zauważać od mniej więcej I w.p.n.e. Najwcześniejsza wzmianka o jego imieniu znajduje się w Saddharmapuṇḍrīka Sūtrze, która powstała między I a II w.n.e. Prawdopodobnie urodził się on za czasów Buddhy, usłyszał jego nauki i złożywszy mocne i szczere postanowienie osiągnięcia oświecenia (adhiṭṭhāna) dla pożytku wszystkich istot, odrodził się w krainie niebiańskiej, z której odpowiada na ludzkie cierpienia.

Od pojawienia się Avalokiteśvary, miliony ludzi wzywających jego imię,zostały uleczone z chorób cielesnych i psychicznych, ocalone od katastrof i pocieszone w chwilach samotności i rozpaczy. Niektóre istoty boskie są wielbione ze “strachem i drżeniem”, gdyż przypisuje im się “wszechmoc”, ale to łagodność i współczucie zawsze przyciągały ludzi do Avalokiteśvary. Można nawet powiedzieć, że Avalokiteśvara jest uosobieniem uzdrawiającego i rozwijającego współczucia Buddhy.

Avalokiteśvara jest zazwyczaj przedstawiany jako piękny i wdzięczny młodzieniec o łagodnym usposobieniu, chociaż w ikonografii chińskiej, koreańskiej i japońskiej jest zawsze ukazywany jako kobieta. Jest to oczywiście tylko konwencja ikonograficzna, gdyż Avalokiteśvara przekroczył granice płci i nie jest de facto ani mężczyzną, ani kobietą. Po mniej więcej VII w. po Chr. Chińczycy zaczęli przedstawiać Avalokiteśvarę z tysiącem ramion i okiem na każdej dłoni. Był to zmyślny sposób na wyrażenie jego głębokiej potrzeby nie tylko dostrzegania cierpienia istot, ale też niesienia pomocy w ich cierpieniu.

W Chinach Avalokiteśvara znany jest jako Kuan Yin, w Japonii jako Kannon, w Tybecie jaki Chenrezi, w Wietnamie jaki Quan Am, a na Cejlonie jako Nātha. Tradycja mówi, że Avalokiteśvara ma 108 imion. Patrz: Śmiejący się Buddha, Om Mani Padme Hum i Potala.