JAPONIA

(JAPAN)
Japonia jest państwem wyspiarskim, leżącym na Archipelagu Japońskim w północnej części Oceanu Spokojnego, przy kontynencie azjatyckim. Od VII w. państwo zaabsorbowało kulturę chińską, łącznie z buddyzmem, który stał się i pozostał przez wiele wieków religią większości populacji Japonii, choć Szintoizm i Konfucjanizm na zawsze pozostały istotnym elementem. Zen, kontemplacyjna gałąź japońskiego buddyzmu, miał głęboki wpływ na sztukę, zwłaszcza malarstwo, kaligrafię, ogrodnictwo i układanie kwiatów. Dogen, prawdopodobnie najbardziej błyskotliwy i kreatywny myśliciel Japoński, był buddyjskim mnichem. Buddyzm został poddany sekularyzacji od państwa w 1870 roku i od tamtej pory walczył o znaczenie dla japońskiego, dynamicznego społeczeństwa konsumenckiego. Zob. Shotoku.
A History of Japanese Buddhism, S. Hanayama, 1966. (Historia Japońskiego Buddyzmu, S. Hanayama, 1966.)

JASKINIE

(CAVES)

caves.jpg

Jaskinia lub grota (kandara, guhā lub leṇa) to duża jama w zboczu klifu lub pod ziemią. Od dawna przyciągały one ascetów i pustelników wszystkich tradycji religijnych, ponieważ znajdują się one zwykle w miejscach odludnych oraz dlatego, że tłumią wszelkie dźwięki, zapewniając tym samym samotność i ciszę. Jaskinie stanowią jeden z pięciu rodzajów miejsc zamieszkania, które Buddha wymieniał jako nadające się dla mnichów (Vin. V,146). Najpopularniejsze wśród mnichów i mniszek jaskinie z usytuowanych wokół Rājagaha były: Indasāla (D.II,263), Kapota (Ud.39), Pipphali (Ud.4), Sūkarakhata (M.I,497) oraz Sattapaṇṇi (Vin.II,76). W tej ostatniej odbył się pierwszy sobór buddyjski. Jeśli odpowiednie jaskinie były niedostępne, mnisi niekiedy aranżowali powiększenie tych mniejszych lub nawet tworzenie sztucznych grot w kamienistych stokach gór (Vin.III,248).

W kolejnych stuleciach indyjscy buddyści rozwinęli zaawansowane technologie pozwalające na wykuwanie jaskiń, które później mogły służyć jako klasztory. Do najstarszych z nich należą jaskinie Bhaja, Bedsa i Karla niedaleko Puny, z których każda posiada salę zgromadzeń, magazyny, kuchnie, zbiorniki wodne oraz mnisie cele – wszystkie wyciosane w litej skale. Największym i najbardziej skomplikowanym skalnym klasztorem są jaskinie Ajanty i Ellory. Trzydzieści bogato zdobionych rzeźbami i malowidłami jaskiń Ajanty wykuto między I w. p.n.e. a V w. n.e.

JĀTAKA

(JĀTAKA)
Jātaka dosłownie znaczy „o narodzeniu” i jest nazwą księgi w Khuddaka Nikāya, piątą częścią Sutta Piṭaki, która jest piątym rozdziałem Tipiṭaki, świętych pism buddyzmu. Jātaka składa się z 547 historii – niektórych dość krótkich, innych bardzo długich – ilustrujących buddyjskie cnoty, takie jak życzliwość, roztropność, uczciwość, poświęcenie, zdrowy rozsądek, odwaga i determinacja. Postaciami wielu z tych opowieści są zwierzęta. Wcześni buddyści zaczerpnęli te historie ze wspaniałego zasobu indyjskiego folkloru i bajek i „zbuddyzowali” je poprzez stwierdzenie, iż bohaterem każdej historii był w rzeczywistości Buddha, w jednym ze swych poprzednich wcieleń jako bodhisattva. Pozostałe historie są stworzone w całości przez buddystów.

Jātaka składa się z czterech części. Przed każdą z historii występuje długie wprowadzenie (nidānakathā), które opisuje tradycyjne życie Buddhy, od jego aspiracji odnośnie stania się Buddhą, aż do założenia przez niego pierwszego klasztoru. Każda opowieść jest opatrzona przedmową dotyczącą „historii teraźniejszości” (paccuppanna vaṇṇa), wyjaśniającej powody, dla których Buddha opowiedział ową historię, a kończy się „nawiązaniem” (samodhāna), w którym postaci są identyfikowane. Same historie (atīta vatthu) spisane są w prozie, a pomiędzy wtrącane są wersety (gāthā), których razem jest ok. 2500. Jedynie te wersety są uważane za rzeczywiste słowa Buddhy. Ze swymi wzietymi z życia fabułami, dobrze opisanymi postaciami i błyskotliwym humorem, Jātaka przez długi czas była najbardziej znaną księgą z pism. Uczeni wierzą, iż niektóre z bajek Ezopa i wiele innych zbiorów ludowych ma swoje źródła w jātakach.

The Jātaka, tłum. R. Chalmers, H.T. Francis, E.B. Cowell i W.H.D. Rouse, 1990.

JĀTAKAMĀLĀ

(JĀTAKAMĀLĀ)
Jātakamālā: „Girlandy Jātak” to ponowne opowiedzenie trzydziestu czterech historii pochodzących z Jātak, napisanych w Sanskrycie w IV w. n.e. przez mnicha Āryasūra. Jest powszechnie uważana za jedną z dzieł sztuki literatury sanskrytu. Wiele z rzeźbionych płyt stupy z Borobudur na wyspie Jawa w Indonezji, przedstawia sceny z Jātakamāl.
Once the Buddha was a Monkey, tłum. Peter Khoroche, 1989.

JĘZYK

(LANGUAGE)
Język (bhāsā) to system komunikacyjny zbudowany z dźwięków i symboli, używany przez ludzi z określonego państwa lub regionu. Nie wiadomo jaki był ojczysty język Buddhy, choć musiał to być miejscowy język tej części Indii, w której się urodził, być może daleki krewny współczesnego Hindi. Dowody świadczą, iż był biegły w kilku językach, czego można się spodziewać, widząc, że podróżował i nauczał na szerokim obszarze (M.III,235). Buddha nie wierzył w pojęcie „pierwotnego”, „czystego” czy „świętego” języka, co jest jasne w jego nawoływaniu, iż moglibyśmy i powinniśmy się uczyć Dhammy „każdy w swoim własnym języku” (Vin.II,139). Mówił także, iż w czasie nauczania Dhammy będzie zawsze dostosowywał język do swojej publiczności, aby w ten sposób móc lepiej się z nimi komunikować (D.II,109). Zob. Pali i Sanskryt.
‘The Dialects in which the Buddha Preached,’ K. R. Norman, Collected Papers, Vol.II, 2003. (“Dialekty w których przemawiał Buddha”, K. R. Norman, Collected Papers, Vol.II, 2003.

JĪVAKA KOMĀRABHACCA

(JĪVAKA KOMĀRABHACCA)
Jīvaka Komārabhacca był osobistym lekarzem Buddhy i ojcem buddyjskiej medycyny. Tradycja mówi, iż był on synem prostytutki z Rājagaha. Po narodzinach został włożony do kosza i rzucony na stertę śmieci, skąd uratował go Książę Abhaya, po czym go adoptował. Porzucone dziecko zazwyczaj byłoby dość szybko pożarte przez psy i kruki, ale ponieważ „on był żywy” (jīvati), został nazwany Jīvaka. Druga część jego imienia wywodzi się prawdopodobnie od kaumārabhṛtya, sanskryckiego słowa oznaczającego położników lub pediatrów. Gdy dorósł, został wysłany do Takkasilā (współcześnie Taxila w północnym Pakistanie), gdzie przez siedem lat studiował medycynę pod okiem mędrca Ātreyi. Po powrocie do Rājagaha szybko zdobył reputację utalentowanego lekarza i ostatecznie został nadwornym lekarzem Króla Bimbisāry.
Jīvaka został uczniem Buddhy i leczył jego oraz każdego mnicha lub mniszkę, którzy zachorowali. Posiadał piękny sad drzew mango zaraz za wschodnią bramą Rājagaha, który ofiarował Buddzie, a który później rozwinął się w duży klasztor (D.I,47). Pozostałości po tej świątyni zostały odkryte w 1954 roku i odkopane przez archeologów. Buddha wygłosił dwie mowy, skierowane do Jīvaki. W pierwszej podał warunki, pod którymi mnisi i mniszki mogli jeść mięso, a w drugiej opisał świeckiego ucznia jako tego, który przyjął Trzy Schronienia i który przestrzega pięciu Wskazań (M.I,389; A.IV,222). Z powodu pełnej poświęcenia i uwagi troski, z jaką Jīvaka służył swoim pacjentom, Buddha chwalił go jako najwyższego spośród swoich uczniów, którzy byli „kochani przez ludzi” (A.I,26).

JEDZENIE

(FOOD)
Jedzenie (ahara) jest materialnym pożywieniem, przyjmowanym przez organizmy, aby zaspokoić poczucie głodu i utrzymać ciało przy życiu. W starożytnych Indiach jedzenie było dzielone na twarde lub miękkie (S.I,162) i mogło być konsumowane w formie jedzenia, picia, żucia lub ssania (Pj.I,207). W przeciwieństwie do innych religii, Buddha nie nauczał pojęcia czystego lub nieczystego jedzenia. Dlatego buddyzm nie ma jedzeniowych tabu, chociaż istnieją pewne ograniczenia dla mnichów i mniszek, ale jedynie ze ściśle praktycznych powodów. Buddha wychwalał umiarkowanie w jedzeniu (Sn.707) i zachęcał do tego mnichów i mniszki. W tym celu i na rzecz zdrowia, stworzył on zasadę, iż nie powinni oni jeść po południu: „Nie jem wieczorami i dlatego jestem wolny od chorób i schorzeń oraz cieszę się zdrowiem, siłą i komfortem” (M.I,473). Podczas gdy normalnie jadł bardzo skromne jedzenie, a nawet odpadki, to gdy był zapraszany na posiłek do domu bogatej osoby, jadł „doskonały ryż z doborem sosów i przypraw” (M.II,7).
Buddyzm widzi miłość jako umiejętność dodania ważnego wymiaru niemal wszystkiemu, nawet pożywieniu; przygotowaniu go, dzieleniu się nim z innymi, czy po prostu jedzeniu go. Komentarz do Jataki mówi: „Żadne jedzenie nie jest smaczniejsze niż to, które dane zostało przez kochającego przyjaciela. Nawet najsłodsze słodycze stworzone bez troski, nie są tak smaczne jak najzwyklejsza kasza dana z miłością” (J.III,142). Buddha wskazywał na to samo, gdy mówił: „Smaczne lub bez smaku, dużo lub mało, człowiek może zjeść wszystko, co zostało zrobione z miłością. Zaiste miłość jest najwspanialszym smakiem” (Ja.III,145).
Buddha zalecał swoim uczniom recytowanie następujących słów, w formie refleksji przed jedzeniem: „Będziemy jeść umiarkowanie. Mądrze rozmyślając, nie będziemy jeść dla zabawy, rozrywki lub dla fizycznej atrakcyjności, a jedynie dla podtrzymania istnienia tego ciała, dla uśmierzenia dyskomfortu głodu, dla pomocy w przeżywaniu świątobliwego życia i z myślą, że zakończymy stare pragnienia i nie damy początku nowym, a zatem będziemy zdrowi, niewinni i będziemy żyć w wygodzie” (M.I,273). Buddha powiedział, że gdy dajesz głodnej osobie jedzenie, to dajesz jej więcej niż zwykłą, materialną substancję. Dajesz jej także wszystko, co ono ze sobą niesie – życie, piękno, zadowolenie, siłę i inteligencję. (A. III, 42). Buddyjski epos Maőimegala mówi: „Głód niszczy dobre urodzenie i niszczy całą szlachetność; niszczy miłość uczonych do nauki, choć wcześniej myśleli o niej jako o najbardziej wartościowej rzeczy w życiu. Głód zabiera cały wstyd i niszczy piękno rysów; zmusza mężczyzn z ich żonami, do pukania do drzwi innych. Taka jest natura głodu, źródło złego pragnienia, a ci którzy przynoszą mu ulgę, nie mogą być zbyt mocno chwaleni. Jedzenie dane tym, którzy mają go wystarczająco, jest zmarnowaną szczodrością, ale jedzenie dane w celu uśmierzenia głodu, jest szczodrością prawdziwą. Tym którzy to robią, będzie się na tym świecie powodzić, ponieważ dając jedzenie, dają życie”. Zob. Posiłek i Wegetarianizm.
Food and Drink in Ancient India, Om Prakash, 1961. (Jedzenie i Picie w Starożytnych Indiach, Om Prakash, 1961.)

JHĀNA

(JHĀNA)
Pierwotnym znaczeniem słowa jhāna, sanskryckiego dhyāna, było „rozważać” lub „rozmyślać”, choć w czasach Buddhy zaczęło ono oznaczać głębokie, medytacyjne osiągnięcie. Buddha używał słowa jhāna dla stanów, przez które przechodzi umysł, gdy postępuje od zagmatwanej normalności do nieskazitelnej jasności. Choć zidentyfikował cztery takie stany, to nie powinno się o nich myśleć jako o różnych i odrębnych. Raczej jeden stan przepływa i jest przemieniany w inny, gdy różne towarzyszące temu mentalne okoliczności rozwijają się lub zanikają.
Pierwszy krok ku osiągnięciu jhāna to długotrwała i zdyscyplinowana medytacja, aż do momentu, w którym pięć przeszkód zostaje osłabionych lub tymczasowo zawieszonych. Daje to początek stanu, w którym istnieje „obojętność na zmysłowe pragnienia i niewłaściwe stany umysłu” (vivicc’eva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi), gdzie istnieją myśli (savitakkaṃ savicāraṃ) choć są one w dużym stopniu zredukowane i głównie neutralne i gdzie istnieje subtelna, ale zauważalna radość i szczęście (pīti sukha). Wtedy osoba medytująca „przepełnia, całkowicie przepełnia, napełnia” (abhisandeti, parisandeti, paripūreti, parippharati) swoje ciało tą radością i szczęściem. Buddha nazwał to pierwszą jhāną. Jeśli ciągle kultywuje się ten stan, to ostatecznie myśli całkowicie znikają (avitakkaṃ avicaraṃ), umysł staje się bez wysiłku skupiony (cetaso ekodhibhāvaṃ), oraz doświadcza się głębokiego, wewnętrznego spokoju (ajjhattaṃ sampasādanaṃ) ciągle wypełniając ciało radością i szczęściem. To się nazywa drugą jhāną. Po pewnym czasie radość zanika (pītiyā ca virāga), spokój (upekha), krystalicznie czysta uważność i świadomość (sati sampajāna) zostają urzeczywistnione i doświadcza się szczęścia (sukha), które zazwyczaj jest przywilejem jedynie ludzi oświeconych. To nazywa się trzecią jhāną. W czwartej i najwyższej jhānie człowiek całkowicie oddziela się od wszelkiej fizycznej i psychologicznej przyjemności i bólu (sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubb’eva somanassa domanassānaṃ atthaṅgamā), a umysł pozbywa się wszystkiego poza całkowicie czystym spokojem i uważnością (upekhāsati pārisuddhiṃ, D.I,73-75).
Można zauważyć, że trzy główne komponenty jhān to pozytywne uczucia, uważność i spokój. Radość i szczęście, które trwa nawet po tym, jak medytujący wynurza się z jhānicznego stanu, pomaga rozwiązać emocjonalne węzły i psychologiczne rany przeszłości, w ten sposób upraszczając umysł i przekazując głębokie zadowolenie. Uważność pozwala na jasne, przenikliwe spojrzenie na rzeczy, podczas gdy spokój chroni przed uwikłaniem się w cokolwiek. Osoba medytująca staje się stabilnym centrum obserwacyjnym, które stopniowo wypełnia się mądrością. Zob. Medytacja.
The Path of Serenity and Insight, H. Gunaratna, 1985. (Ścieżka Spokoju i Wglądu, H. Gunaratna, 1985.)