Khandha

Pięć Skupisk (Istnienia) lub Skupisk Przywiązania (upādāna-kkhandha), alternatywne tłumaczenia: nagromadzenia, kategorie przedmiotów lgnięcia.

Jest to pięć aspektów, w jakich Buddha podsumował wszystkie fizyczne oraz mentalne zjawiska istnienia i które dla człowieka podlegającego niewiedzy jawią się jako „ja” lub osobowość. Są to:

(1) skupisko Ciała (rūpa-kkhandha),

(2) skupisko Uczucia (vedanā-kkhandha),

(3) skupisko Percepcji (saññā-kkhandha),

(4) skupisko Formacji mentalnych (sankhāra-kkhandha),

(5) skupisko Świadomości (viññān.a-kkhandha).

"Którakolwiek z cielesnych rzeczy istnieje czy to przeszła, obecna czy przyszła, własna czy zewnętrzna, gruba czy subtelna, wysoka czy niska, daleka czy bliska, wszystkie one należą to skupiska ciała. Którekolwiek z uczuć istnieje … , wszystkie one należą do skupiska uczuć. Którakolwiek z percepcji istnieje …, wszystkie one należą do skupiska percepcji. Którakolwiek z formacji mentalnych istnieje …, wszystkie one należą do skupiska formacji mentalnych. Którekolwiek ze świadomości istnieje …, wszystkie one należą do skupiska świadomości" (S. XXII, 48).

Inny podział to podział na cztery grupy umysł (2-5) i ciało (1) (nāma-rūpa). Dhamma Sanganī, czyli pierwsza z ksiąg Abhidhammy opisuje wszystkie zjawiska jako trzy grupy:

  • świadomość (5),
  • czynniki mentalne (2-4),
  • ciało (1).

W Pāli są to kolejno: citta, cetasika, rūpa. Porównaj Przewodnik I.

To co jest nazywane osobowym istnieniem w rzeczywistości jest niczym więcej jak procesem mentalnych i fizycznych zjawisk - procesem, który ma miejsce od niepamiętnych czasów i który też będzie trwał po śmierci przez niewyobrażalnie długi okres czasu. Jednak te pięć skupisk ani osobno, ani też wspólnie nie stanowi żadnej niezależnej, rzeczywistej istoty „ja” lub osobowości (attā). Żadna taka istota nie może też być odnaleziona poza nimi. Dlatego też wiara w taką istotę „ja” lub osobowość jako w ostatecznym znaczeniu rzeczywistą okazuje się jedynie złudzeniem.

"Gdy zgomadzone są wszystkie części składowe,
Nazwa powóz jest stosowana.
Podobnie też, gdzie istnieje pięć skupisk,
Mówi się o żywej istocie."
(S.V.10).

Należy tu podkreślić fakt, że właściwie mówiąc te pięć skupisk stanowi jedynie abstrakcyjną klasyfikację podawaną przez Buddhę, jednak nie posiadają one jako takie prawdziwego istnienia. Wraz z każdym stanem świadomości mogą powstawać jedynie pojedyncze elementy reprezentujące te w większości zmienne skupiska. Przykładowo z jedną i tą samą jednostką świadomości może być stowarzyszony jedynie jeden rodzaj uczuć, np. radość lub smutek i nigdy nie więcej niż jeden. Podobnie też nie mogą w jednej i tej samej chwili powstać dwie różne percepcje. Spośród różnorodnych rodzajów zmysłowych doświadczeń lub świadomości jedynie jedna może być obecna w jednej chwili, na przykład widzenie, słyszenie lub wewnętrzna świadomość itp. Jak jednak później zobaczymy, większa lub mniejsza grupa formacji metalnych spośród ich 50 może być związana z jednym stanem świadomości.

Niektórzy autorzy piszący na temat Buddyzmu nie zrozumieli, że pięć khandh jest jedynie podziałem klasyfikacyjnym i pojmowali je jako niepodzielne jednostki (kupki, zwoje), podczas gdy naprawdę, jak już wcześniej wspomniano skupiska te nie istnieją jako takie. To znaczy ich składniki nigdy nie pojawiają się wszystkie jednocześnie. Także te pojedyncze składniki skupisk, które są obecne w jakimkolwiek określonym procesie ciała czy umysłu mają ulotną naturę i takie są też różne ich kombinacje. Uczucie, percepcja i formacje mentalne są jedynie różnymi aspektami i funkcjami pojedynczej jednostki świadomości. Są one dla świadomości tym czym dla jabłka jest czerwony kolor, miękkość, słodycz itp. Mają one tak samo niewiele niezależnego istnienia co te cechy.

W S. XXII, 56, podawana jest następująca krótka definicja pięciu skupisk:

"Czym o mnisi jest skupisko ciała? Cztery pierwotne elementy (mahā-bhūta lub dhātu) i ciało przez nie stanowione są nazywane skupiskiem ciała.”

"Czym o mnisi jest skupisko uczuć? Istnieje sześć rodzajów uczuć: wywołanych przez wrażenia wzrokowe, wrażenia dźwiekowe, wrażenia zapachowe, wrażenia smakowe, wrażenia cielesne i wrażenia umysłu….”

"Czym o mnisi jest skupisko percepcji? Istnieje sześć rodzajów precepcji: percepcja przedmiotów wzroku, dźwięków, zapachów, smaków, cielesne wrażenia i mentalne wrażenia….”

"Czym o mnisi jest skupisko formacji mentalnych? Istnieje sześć rodzajów stanów wolicjonalnych (cetanā): w odniesieniu do przedmiotów wzroku, słuchu, zapachów, smaków, wrażeń cielesnych i przedmiotów umysłu….”

"Czym o mnisi jest skupisko świadomości? Istnieje sześć rodzajów świadomości: świadomość oka, świdomość ucha, świadomość nosa, świadomość języka, świadomość ciała i świadomość umysłu."

Na temat nierodzielności skupisk jest powiedziane:

''O bracie, którekolwiek spośród uczuć, percepcji i formacji mentalnych istnieje - te rzeczy są powiązane, nie rozdzielne, nie można ich odzielić od innych i wykazać ich odmienność. Ponieważ cokolwiek ktoś czuje - postrzega to. Cokolwiek ktoś postrzega – jest tego świadomy." (M.43).

Następnie: "Niemożliwym jest by niezależnie od ciała, uczucia, percepcji i formacji mentalnych ktokolwiek mógł wyjaśnić odchodzenie z jednego istnienia i wkraczanie do kolejnego lub wzrost, zwiększanie i rozwój świadomości." (S.XII,53)

Na temat nierozdzielności i wzajemnej zależności czterech mentalych skupisk, patrz paccaya (6, 7).

Na temat Bezosobowości (anattā) i Pustki (suññatā) pięciu skupisk, zostało powiedziane w S.XXII,49:

"Którekolwiek spośród ciała, uczucia, percepcji, formacji mentalnych i świadmości istnieje, czy to przeszłe, obecne czy przyszłe, własne czy zewnętrzne, grube czy subtelne, wzniosłe czy niskie, dalekie czy bliskie, powinny one być rozumiane zgodnie z rzeczywistością i prawdziwą mądrością: To nie należy do mnie, nie jestem tym, to nie jest moje Ja."

Także w S.XXII,95: "Wyobraźmy sobie człowieka, który nie jest pozbawiony wzroku i który miałby za zadanie dojrzeć te tak liczne pęcherzyki powietrza, które są niesione przez prądy Gangesu. I miałby patrzeć na nie uważnie i badać je. Po dokładnym ich poznaniu wydawałyby się mu one puste, nierzeczywiste i pozbawione substancji. Dokładnie w taki sam sposób mnich przypatruje się zjawiskom ciała, … uczuciom, … percepcji, … formacjom mentalnym, … stanom świadomości, czy są one przeszłe, obecne czy przyszłe, bliskie czy dalekie. I przygląda się im i uważnie je bada. A po dokładnym poznaniu, jawią mu się one jako puste, nierzeczywiste i pozbawione substancji."

Pięć skupisk jest porównanych odpowiednio do piany, pęcherzyka powietrza, mirażu, pustej wewnątrz łodygi, magicznej sztuczki. (S. XXII, 95)

Patrz Khandha Samyutta (S. XXII) i Vis.M. XIV.


PODSUMOWANIE NA TEMAT PIĘCIU SKUPISK

I. Skupisko Ciała (rūpa-kkhandha)

A. Niepochodne (no-upādā): cztery elementy

  • stałość lub element ziemi (pathavī-dhātu)
  • ciekłość lub element wody (āpo-dhātu)
  • ciepło lub element ognia (tejo-dhātu)
  • ruch lub element wiatru (vāyo-dhātu)

B. Pochodne (upādā): 24 drugorzędne zjawiska

  • Zmysły fizyczne: widzenia, słyszenia, węchu, smaku i ciała
  • Przedmioty fizycznych zmysłów: forma, dźwięk, zapach, smak, (cielesne wrażenia)

Wrażenia cielesne (photthabba) są zazwyczaj na tej liście ominięte ponieważ te fizyczne przedmioty zmysłów ciała są identyczne jak wcześniej już wymieniony stały element, ciepło i element ruchu. Dlatego ich włączenie do pochodnych zjawisk byłoby powielaniem.

  • kobiecość (itthindriya)
  • męskość (purisindriya)
  • fizyczna podstawa umysłu (hadaya-vatthu)
  • ekspresja ciała (kāya-viññatti, patrz viññatti)
  • wyrażenia werbalne (vacī-viññatti)
  • życie fizyczne (rūpa jīvita, patrz jīvita)
  • element przestrzeni (ākāsa-dhātu)
  • fizyczna zwinność (rūpassa lahutā)
  • fizyczna elastyczność (rūpassa mudutā)
  • fizyczna zdolność do przystosowania (rūpassa kammaññatā)
  • wzrost fizyczny (rūpassa upacaya)
  • ciągłość fizyczna (rūpassa santati, patrz santāna)
  • rozkład (jarā)
  • nietrwałość (anicca)
  • pożywienie (āhāra)

II. Skupisko Uczuć (vedanā-kkhandha)

Wszystkie uczucia mogą stosownie do ich natury być zaklasyfikowane jako pięć rodzajów:

  • cielesne przyjemne uczucia sukha = kāyikā sukhā vedanā
  • cielesne bolesne uczucia dukkha = kāyikā dukkhā vedanā
  • mentalne przyjemne uczucia somanassa = cetasikā sukhā vedanā
  • mentalne bolesne uczucia domanassa = cetasikā dukkhā vedanā
  • obojętne uczucia upekkhā = adukkha-m-asukhā vedanā

III. Skupisko Percepcji (saññā-kkhandha)

Wszystkie percepcje można zaliczyć do sześciu rodzajów:

  • percepcja formy, dźwięku, zapachu, smaku, cielesnych wrażeń i mentalnych wrażeń.

IV. Skupisko Formacji Mentalnych (sankhāra-kkhandha)

Ta grupa obejmuje 50 zjawisk mentalnych z których:

  • 11 to ogólne elementy psychologiczne,
  • 25 to wzniosłe (sobhana) cechy,
  • 14 to karmicznie szkodliwe cechy. Patrz Tabela II.

V. Skupisko Świadomości (viññān.a-kkhandha)

Sutty dzielą świadomość na podstawie zmysłów na sześć rodzajów:

  • świadomość - oka, - ucha, - nosa, - języka, - ciała, - umysłu.

Abhidhamma i komentarze jednak dzielą z karmicznego czy moralnego punktu widzenia,

Moralna właściwość uczucia, percepcji i świadomości jest określana przez formacje mentalne.

POWRÓT