Papañca (Sans. Prapañca)
W doktrynalnym zastosowaniu oznacza ekspansję, rozróżnianie się, rozpraszanie lub różnorodność świata a także może odnosić się ogólnie do świata zjawisk oraz do światowego nastawienia umysłu. W A. IV, 173 jest powiedziane: "Jak daleko rozciąga się pole wrażeń sześciu zmysłów, tak daleko sięga świat rozproszenia (lub zjawiskowego świata: papañcassa gati). Jak daleko sięga świat rozproszenia, tak daleko sięga pole wrażeń sześciu zmysłów. Poprzez całkowite przeminięcie i ustanie pola sześciorakich wrażeń zmysłów dochodzi do ustania i uspokojenia świata rozproszenia (papañca-nirodho papañca-vupasamo)." Termin o przeciwnym znaczeniu nippapañca jest określeniem na Nibbānę (S. LIII) w znaczniu wolności od samsarycznego rozproszenia.
Dhp. 254: "Rodzaj ludzki znajduje przyjemność w rozproszeniu świata, zaś Doksonały jest od takiego rozproszenia wolny" (papañcābhiratā pajā, nippapañca tathāgatā).
Osiem Myśli Wielkiego Człowieka (mahā-purisa-vitakka; A. VIII, 30) podaje: "Ta Dhamma jest dla tych, którzy znajdują radość w braku-rozproszenia (nie-światowości, Nibbānie), nie jest dla tych, którzy znajdują radość w Światowości (papañca)."
Na temat psychologicznego znaczenia rozróżniania, patrz M. 18 (Madhupin.ḍika Sutta): "Cokolwiek człowiek Wymyśla (vitakketi) to Rozróżnia (papañceti) a cokolwiek rozróżnia, z tego powodu powstają w nim idee oraz uznanie dla rozróżniania (papañca-saññā-san.khā)."** Na temat tego tekstu i terminu papañca, patrz Dr. Kurt Schmidt w German Buddhist Writers (WHEEL 74/75) str, 61. Patrz D. 21 (Sakka's Quest; WHEEL 10, str. 12).
W komentarzach często spotyka się potrójną klasyfikację: tan.hā-, dit.t.hi-, māna-papañca, która prawdopodobnie oznacza światowe rozproszenie wytworzone przez pożądanie, błędnę poglądy i zarozumiałość. Patrz M. 123; A. IV, 173; A. VI, 14, Sn. 530, 874, 916.
Ñān.ananda Bhikkhu w "Concept and Reality: An Essay on Papañca and Papañca-saññā-san.khā" (Kandy 1971, Buddhist Publication Society) sugeruje, że termin odnosi się do ludzkiej “skłonności do proliferacji [mnożenia, rozprzestrzeniania] w sferze koncepcji” i proponuje tłumaczenie jako "konceptualna proliferacja", która wydaje się przekonująca w kontekscie psychologicznym, np. w dwóch tekstach cytowanych powyżej A. IV, 173 i M. 18. Potrójna klasyfikacja papañca na sposób pożądania, błędnych poglądów i zarozumiałości jest wyjaśniona przez autora jako trzy aspekty lub przypadki najczęstszej złudnej konceptualizacji – koncepcji “ja”.