Postęp ucznia
Stopniowy rozwój Ośmiorakiej Ścieżki w Postępie Ucznia. W wielu Suttach pojawia się ten sam wers, który kreśli stopniowy przebieg rozwoju w postępie ucznia. Ukazane tam jest, że rozwój ten następuje stopniowo i w zgodzie z prawami – od pierwszego usłyszenia doktryny oraz powstania wiary i mglistego zrozumienia do ostatecznego urzeczywistnienia Wyzwolenia.
"Po usłyszeniu prawa jest on wypełniony pewnością i myśli: Pełne przeszkód jest życie posiadającego dom - niczym kupa odpadków, jednak bezdomne życie (mnicha) jest jak wolne powietrze. Nie łatwo jest wypełnić wszystkie z zasad świętego życia, gdy żyje się w domu. Może teraz obetnę włosy i brodę, nałożę żółtą szatę i odejdę z domu ku bezdomnemu życiu? I po krótkim czasie, po rozdaniu swojej własności - wielkiej lub drobnej, porzuceniu kręgu krewnych - małego lub wielkiego, obcina włosy i brodę, wdziewa żółtą szatę i odchodzi z domu ku bezdomnemu życiu.
Gdy już w ten sposób porzucił świat, wypełnia on zasady mnicha. Unika zabijania istot i powstrzymuje się od tego, bez kija lub miecza, uczciwy, pełen współczucia, pragnie dobra wszystkich istot. Unika on kradzieży … unika nieczystości … unika kłamstwa … obmowy … ostrych słów … paplaniny.
Powstrzymuje się on od niszczenia roślinnych zalążków i roślin, je jedynie raz w ciągu dnia, trzyma się z dala od tańca, pieśni, muzyki i odwiedzania przedstawień, odrzuca ozdoby z kwiatów, perfumy, maści a także jakikolwiek rodzaj ozdób i okras. Nie używa on wysokich i wspaniałych łoży. Nie przyjmuje złota i srebra … trzyma się z dala od kupowania i sprzedawania rzeczy ….
Zadowala się szatą, która ochrania jego ciała i misą żebraczą, która utrzymuje go przy życiu. Gdziekolwiek się udaje jest zaopatrzony w te dwie rzeczy, podobnie jak skrzydlaty ptak w locie zabiera ze sobą jego skrzydła.
Dzięki wypełnieniu tej szlachetnej sfery moralności (sīla) odczuwa w swym sercu pozbawione zarzutu szczęście."
Następnie po tym jest ukazane:
- w jaki sposób uczeń strzeże swych pięciu zmysłów i umysłu i poprzez tą szlachetną powściągliwość zmysłów (indriya-sam.vara) odczuwa w swym sercu pozbawione zarzutów szczęście,
- w jaki sposób jest zawsze uważny i w jasny sposób świadomy,
- jak będąc opatrzony we wzniosłą Moralność (sīla), szlachetną Powściągliwość Zmysłów (indriya-sam.vara) oraz Uważność i Jasną Świadomość (sati-sampajañña) wybiera życie w odosobnieniu
- i uwalniając swój umysł od pięciu Przeszkód (nīvaran.a) osiąga pełne skupienie (samādhi)
- oraz w jaki sposób poprzez rozwinięcie Wglądu (vipassanā) w odniesieniu do Nietrwałości (anicca), Cierpienia (dukkha) i Bezosobowości (anattā) wszystkich zjawisk istnienia ostatecznie urzeczywistnia wyzwolenie ze wszelkich skaz i splamień a dzięki temu powstaje w nim pewność:
"Na zawsze jestem wyzwolony,
To jest ostatnie odrodzenie,
Żadne kolejne istnienie mnie nie czeka."
Porównaj D.1, 2 i kolejne; M. 27, 38, 51, 60, 76; A. IV, 198; X, 99: Pug. 239 itp.