Krótkie spojrzenie na strony katalogu publikacji Pali Text Society wystarczy, by przekonać czytelnika, że istnieje więcej klasycznych tekstów pāḷijskich niż sama Tipiṭaka. Wymieszane ze znajomymi Nikāyami, tekstami Vinayi i Abhidhammy, są wykazem tytułów o długich, ledwo możliwych do wymówienia pāḷijskich nazw.

Choć niemal wszyscy buddyści na Zachodzie mogą być niezaznajomieni z tymi pracami (w rzeczy samej większość z nich nigdy nie została przetłumaczona na angielski [nie mówiąc już o polskim (uwaga tłumacza)]), to księgi te przez wieki odgrywały znaczącą rolę w rozwoju buddyjskiej myśli i praktyki w całej Azji i ostatecznie na Zachodzie. W niektórych krajach cenione są bardziej niż same sutty. Lecz czym są te starożytne księgi i jakie znaczenie mogą przynieść zachodnim buddystom w XXI wieku? Chociaż kompletna odpowiedź na to pytanie leży poza zasięgiem moich zdolności, mam nadzieję, że ten krótki dokument posłuży jako "mapa drogowa", by pomóc w orientacji buddystom pragnącym odkrywać rozległe dzieła buddyjskiej literatury.

Źródła postkanonicznych tekstów

Tipiṭaka (kanon pāḷijski) została przyjęta w swej ostatecznej formie na Trzecim Soborze Buddyjskim (ok. 250 przed zachodnim rokiem zerowym - p.n.e) i została po raz pierwszy spisana w około I wieku p.n.e. krótko po tym buddyjscy uczeni mnisi na Sri Lance i w południowych Indiach zaczęli gromadzić poboczną literaturę: komentarze do samej Tipiṭaki, historyczne kroniki, podręczniki, pāḷijską gramatykę, notatki uczonych mnichów z przeszłości i tym podobne. Większość tych tekstów zostało spisanych w syngaleskim, języku Sri Lanki, lecz ponieważ pāḷijski — a nie syngaleski — był lingua franca Theravādy, bardzo niewielu buddyjskich uczonych spoza Sri Lanki mogło je studiować. Tak było do około V wieku n.e, kiedy indyjski mnich Buddhaghosa zaczął mozolną pracę zestawiania starożytnych syngaleskich tekstów i tłumaczenia ich na pāḷijski. Dzięki niemu księgi te po raz pierwszy stały się dostępne dla buddystów nie znających syngaleskiego w całym buddyjskim świecie. Komentarze te (aṭṭhakathā) zawierają skrupulatnie wyszczególnione wyjaśnienia i analizy — fraza po frazie i słowo po słowie — konkretnych ustępów Tipiṭaki.

Po Buddhaghosie katalog postkanonicznej pāḷijskiej literatury rozrósł się o komentarze Buddhadatty (V w.) i Dhammapāli (VI w.) i subkomentarze (tīkā) Dhammapāli i kilka dotyczących Aṭṭhakathy Buddhaghosy. W tym czasie i w następnych wiekach wielu autorów przygotowało pāḷijskie tłumaczenia uzupełniające wczesne teksty syngaleskie. Zawierały one różnorakie teksty, poczynając od poetyckich hymnów czczących Buddhę, przez kroniki szkicujące pierwsze millennium buddyjskiej historii, do szczegółowego podręcznika Abhidhammy. Większość postkanonicznych tekstów, włączając subkomentarze ukończono do XII wieku.

Dlaczego teksty te są takie ważne?

Postkanoniczne teksty uzupełniają Tipiṭakę na kilka sposobów. Po pierwsze, kroniki i komentarze tworzą ważną, czasową nić łączącą nas, poprzez osoby i historyczne zdarzenia dawnych wieków, ze światem starożytnych Indii. Tipiṭaka bez historycznego zaplecza byłaby dla nas zwykłym anachronizmem, jej przekaz zatraciłby się w mgle mitów i legend, jej karty zostałyby pozostawione aby zbierać kurz w muzealnych gablotach, nieopodal starożytnych egipskich mumii. Teksty te przypominają nam, że Dhamma nie jest artefaktem lecz praktyką, i, że należymy do wiekowej linii poszukiwaczy starających się, poprzez cierpliwą praktykę, utrzymać te nauki żywymi.

Po drugie, prawie wszystko co wiemy dzisiaj o wczesnych latach buddyzmu pochodzi z tych postkanonicznych tekstów. Archeologiczne dowody z tej epoki są niezwykle skąpe, a Tipiṭaka zawiera tylko garstkę informacji opisujących zdarzenia mające miejsce po śmierci Buddhy¹. Komentarze i kroniki zawierają całe bogactwo historycznych informacji, dzięki którym jesteśmy w stanie, kawałek po kawałku, odtworzyć wczesną historię buddyzmu. Teksty wyjaśniają ważne historyczne zdarzenia i wątki: jak Tipiṭaka była zachowywana w formie ustnej, kiedy po raz pierwszy ją spisano i dlaczego, jak Tipiṭaka niemalże zniknęła, jak Nauki Buddhy rozprzestrzeniały się w Południowej Azji, jak i kiedy powstały różne szkoły buddyzmu i tym podobne. Lecz nie są to próżne informacje ku uciesze badaczy. Każdy praktykujący, z każdego kraju, zyskuje korzyści ze zrozumienia jak żyli wcześni buddyści, jak realizowali Nauki Buddhy w praktyce, jakim wyzwaniom musieli stawiać czoła. Możemy się wiele nauczyć od tych, którzy dawno odeszli. Są także inne lekcje jakich uczy nas historia. Na przykład wiedza, że tylko dzięki działaniom kilku jednostek udało się ocalić Tipiṭakę przez zanikiem² przypomina nam, że do pojedynczych jednostek, takich jak my, należy strzeżenie Nauk w dzisiejszych czasach. Bez postkanonicznych tekstów, ważne lekcje takie jak ta - jeśli nie sama Tipiṭaka - mogą być stracone na zawsze we mgle czasu.

Po trzecie, teksty te — w szczególności komentarze — pomagają nam zrozumieć sens sutt i dają nam wskazówki o ich kontekście, co w innym przypadku moglibyśmy pominąć. Na przykład, słynna Satipaṭṭhāna Sutta (MN.010) jest często dzisiaj cytowana jako dowód, że jedyne czego trzeba do osiągnięcia Przebudzenia jest tydzień lub dwa nieprzerwanej praktyki uważności. Lecz komentarze (Papañcasūdanī) sugerują inny punkt widzenia. Wyjaśniają, że audytorium Buddhy w tej konkretnej mowie (mieszkańcy wioski Kammāsadhamma) mieli już mocno ustanowioną praktykę uważności i moralnego postępowania. Nie zaczynali praktyki medytacji jako "żółtodzioby", lecz byli nadzwyczaj dobrze przygotowani do przyjęcia tej głębokiej nauki - ten punkt widzenia nie jest dostrzegalny w tekście sutty. Tak więc komentarze przypominają nam, że istnieją ważne podstawy do rozwijania się, zanim podejmiemy intensywną praktykę medytacji.

Ostatecznie, komentarze często zawierają wspaniałe historie ilustrujące i poszerzające kwestie Dhammy zawarte w suttach. Na przykład, Dhp.114 zyskuje głębszego znaczenia dzięki światłu rzuconemu przez komentarz zawierający jej tło historyczne - słynna przypowieść o Kisāgotamī i ziarnach gorczycy.³ Komentatorskie historie jak ta (i wiele innych) oferują wartościowe nauki Dhammy na swój własny sposób.

Autorytet tekstów

Ktoś mógłby całkiem rozsądnie zapytać: jak zbiór tekstów napisanych tysiąc lat po śmierci Buddhy może reprezentować Jego Naukę wiarygodnie? Jak możemy być pewni, że nie są to po prostu teksty pochodne, koloryzowane przez kulturowy nalot? Przede wszystkim, większość tych tekstów w rzeczy samej zostało spisane w języku pāḷijskim, tysiąc lat po Buddzie, większość syngaleskich wersji, na których bazowały, zostało spisanych wiele lat wcześniej, one same były zapisami wcześniejsze,j wiarygodnej ustnej tradycji. Lecz czyż te wczesne teksty nie są podejrzane, gdyż bazują jedynie na pogłoskach? Być może, jednak ten argument podważałby całą ustną tradycję - a tym samym całą Tipiṭaka, która wyłoniła się z ustnej tradycji na długo po śmierci Buddhy. Z pewnością jest to zbyt daleko idący wniosek.

Lecz co z uwierzytelnieniem samych komentarzy: czy można zaufać ich słowom? Jako dodatek do klasztornego życia pogrążonego w Dhammie, redaktorzy komentarzy posiadali nienaganną literacką wiedzę: gruntowną znajomość Tipiṭaki, mistrzostwo w języku pāḷijskim i syngaleskim oraz eksperckie umiejętności w uważnych badaniach. Nie mamy powodów by wątpić w ich umiejętności lub szczerość ich intencji.

A co z ich zrozumieniem Dhammy: jeśli komentatorzy byli pierwszymi i głównymi badaczami, czy mogli mieć wystarczające doświadczenie by pisać o obiekcie dociekań? To jest bardziej skomplikowana kwestia. Być może komentatorzy jak Buddhaghosa mieli wystarczająco czasu (i zgromadzonych zasług) by osiągnąć doskonałość, zarówno w medytacji jak i w dociekaniach naukowych. Jednak nie będziemy tego nigdy pewni. Godne uwagi jest to, że najbardziej znacząca niezgodność pomiędzy kanonem a jego komentarzami dotyczy medytacji - a w szczególności związku pomiędzy koncentracją medytacji a wglądem. Pytanie o autorytet postkanonicznych tekstów wciąż pozostaje kontrowersyjnym punktem w Theravādzie.

Ważnym jest by pamiętać, że ostateczną funkcją postkanonicznych tekstów — podobnie jak samej Tipiṭaki — jest pomoc praktykującym w osiąganiu Nibbāny, najwyższego celu buddyjskiej ścieżki. Obawy odnośnie autorstwa i merytoryczności maleją, kiedy teksty te są tematem zdrowych, sceptycznych i empirycznych dociekań, które powinny być przyswojone każdemu, kto poznaje sutty. Jeśli komentarz rzuca światło na niejasny wątek sutt lub pomaga nam zrozumieć subtelny punkt Vinayi lub Abhidhammy, lub jeśli kroniki przypominają nam, że dzierżymy przyszłą historię Dhammy w naszych rękach, wtedy pomagają nam oczyścić ścieżkę przed nami. I jeśli potrafią zrobić chociaż tyle — nie ważne będzie kto je napisał i skąd pochodzą — teksty te będą stanowić autorytet pomimo zarzutów.

Przewodnik

W poniższym przewodniku, ułożyłem najbardziej popularne postkanoniczne tytuły tematycznie i chronologicznie (chronologia zachodnia p.n.e i n.e). Po imionach autorów następują daty spisania (jeśli znane). Wszyscy autorzy tekstów byli mnichami lecz dla zwięzłości pominąłem słowo "czcigodny" przy ich imionach. Każdy tekst nie będący komentarzem jest opatrzony krótkim opisem. Wiele z tych opisów zostało spisanych dosłownie ze źródeł (zobacz Źródła poniżej. Numery stron z tych źródeł są podane w klamrach {}. Większość z tych tytułów zostało opublikowanych w zromanizowanej wersji pāḷijskiej przez Pali Text Society (PTS). Dla kilku, których angielskie tłumaczenie jest dostępne są oznaczone krzyżykiem (†), następują po nich: tłumacz, data tłumaczenia i wydawca.

Teksty quasikanoniczne

• Nettipakarana i Petakopadesa (Mahakaccayana?; około I wieku?). Kolejno "Księga Przewodnictwa" i "Instrukcje do Pitaki,". Te księgi są wprowadzeniami do nauk buddyjskich. Materiał źródłowy pochodzi wprost z Sutta Pitaki. {HPL str. 100,117-18} Te dwie księgi występują w Khuddaka Nikayi birmańskiej Tipitaki (ale nie w tajskiej czy lankijskiej). † (Ñanamoli, 1962 & 1964, PTS)
• Milindapañha (autor nieznany; początek I wieku n.e). "Pytania Króla Milindy." Zapis dialogów pomiędzy Królem Milindą (baktryjsko-grecki król Menander, II wiek p.n.e, który rządził większością ziem dzisiaj znanych jako Afganistan) i starszego mnicha Nagaseny rozważającego kluczowe punkty buddyjskiej nauki. {QKM str. 4} Ten tekst prawdopodobnie bazuje na sanskryckiej pracy, stworzonej prawdopodobnie na początku I wieku n.e, i został przetłumaczony na palijski na Sri Lance przed IV wiekiem n.e. Niektóre dodatki zostały zapewne uczynione później. {PLL p. 26 ¶20; HPL str. 94} Ta księga występuje w Khuddaka Nikaya w birmańskiej Tipitace (lecz nie w tajskiej czy lankijskiej). Po raz pierwszy przetłumaczony na syngaleski w 1777. † (I.B. Horner, 1963, PTS)
• Paritta (twórca i data nieznane). Ten starożytny zbiór zawiera materiał wybrany wprost z Tipitaki: dwadzieścia cztery krótkie sutty i krótkich wyjątków, włączając trzy schronienia, przykazania, dziesięć pytań dla nowicjuszy i wymienienie trzydziestu dwóch części ciała. W krajach buddyjskich mnisi często recytują ustępy z Paritt podczas ważnych zgromadzeń ceremonialnych (szczególnie w dniach pełni - Uposatha, ceremoniach kremacji, błogosławieństwa, poświęcenia nowych świątyń, itp.) Teksty Paritt długo były uważane za obdarzające specjalnymi mocami ochrony dla tych którzy ich słuchają lub recytują je. † (wiele; przykład: "The Book of Protection" (Księga ochronnych wersów") Piyadassi Thera, 1999, BPS)

Kroniki i Historyczne Sprawozdania

• Dipavamsa (autor nieznany; po IV wieku). "Kronika Wyspy." Ta księga, pierwsza księga napisana na Sri Lance, szczegółowo opisuje wczesnobuddyjską historię wyspy, od legendarnej wizyty Buddhy na wyspie aż do nawrócenie wyspiarzy przez Czcigodnego Mahindę (III wiek p.n.e). {HPL str. 53}
• Mahavamsa (Mahanama;VI wiek). "Wielka Kronika." Historia Sri Lanki od pierwszej wizyty Buddhy aż do IV wieku n.e. Tekst opiera się na Dipavamsie, lecz zawiera nowy materiał pochodzący z atthakathy (komentarzy). {PLL str. 36 ¶28} Tekst ten długo służył jako kluczowe informacje dla buddyjskich historyków i naukowców;(W. Geiger & Mabel H. Bode, 1912, PTS)
• Culavamsa (różni autorzy). "Pomniejsza Kronika." Kontynuacja Mahavamsy, wydłużająca ją od IV wieku do upadku ostatniego syngaleskiego króla Kandy (1815). {PLL str. 44 ¶38} Wkład do niej wnieśli: Dhammakitti (XII wiek), anonimowy autor prowadzący kronikę przed XVIII wiekiem, Tibbotuvave Buddharakkhita (XVIII wiek), i Hiddakuve Sumangala (1877). Wielu historyków uważa obecnie Culavamsę jako integralną część Mahavamsy, sztuczne rozróżnienie pomiędzy dwoma kronikami wprowadzono w drugiej połowie XIX wieku przez wielkiego palijskiego naukowca Wilhelma Geiger'a. {HPL str. 81} †(Pani. C. Mabel Rickmers, 1929, PTS)
• Vamsatthappakasini (autor nieznany; VI wiek). Komentarz do Mahavamsy. Ponieważ Mahavamsa jest poszerzeniem krótszej Dipavamsy, Vamsatthappakasini jest przeważnie uważana za subkomentarz (tika). {PLL str. 42 ¶35}
• Mahabodhivamsa (Upatissa; XI wiek). To sprawozdanie zawiera chronologię świętego drzewa Bodhi w Anuradhapura, na Sri Lance. W większości jest to kompilacja starszych tekstów, włączając Mahavamsę. {PLL str. 36-37 ¶29} Księga ta jest czczona na Sri Lance i "dała początek ponad piętnastu pomocniczym tytułom zarówno w palijskim jak i syngaleskim." {HPL str. 78} (Objaśnienie: drzewo Bodhi w Anuradhapura jest wciąż ważnym miejscem przeznaczenia buddyjskich pielgrzymów. To przeogromne drzewo jest, jak powiadają, potomkiem szczepki pobranej od oryginalnego drzewa Bodhi, pod którym Buddha osiągnął Oświecenie, i przywiezione na Sri Lankę (ca. 240 BCE) przez Czcigodną Siostrę Sanghamittę podczas misyjnej wyprawy do Anuradhapury.)
• Thupavamsa (Vacissara; XII wiek). Kronika Mahathupy (Wielkiej Stupy) w Anuradhapura, Sri Lanka. {HPL str. 163} Praca ta jest "zaledwie kompilacją fragmentów z Nidanakathy [wprowadzenia do Jatakatthavannany], Samantapasadiki, i Mahavamsy wraz z jej tiką [Vamsatthappakasini]." {PLL str. 41 ¶34}
• Dathavamsa (Dhammakitti; XIII wiek). Poemat wymieniający wczesne zdarzenia historyczne dotyczące świętego reliktu - zęba Buddhy, od momentu wydobycia go ze stosu pogrzebowego Buddhy do wybudowania pierwszej świątyni w Anuradhapurze, na Sri Lance (IV wiek). {HPL str. 40-41} Praca ta opiera się na materiałach znajdujących się w Mahavamsie wraz z dodatkami, które "prawdopodobnie zostały zaczerpnięte z lokalnej tradycji Cejlonu." {PLL str. 41 ¶34} (Objaśnienie: relikwia zęba - obecnie jest złożona w Świątyni Zęba w Kandy, na Sri Lance - i wciąż jest ulubionym miejscem pielgrzymek.)
• Samantakutavannana (Vedehathera; XIII). "Opis Szczytu Adama." Poemat w 796 zwrotkach zgadzający się z historią życia Buddhy i legendą o Jego trzech wizytach na Sri Lance, włączając Jego trzecią wizytę, podczas której, jak jest powiedziane, pozostawił ślad swej lewej stopy na szczycie dzisiaj znanym jako szczyt Adama. {PLL str. 43 ¶36} (Objaśnienie: szczyt Adama, w centralnych lasach wyspy, nadal jest miejscem pielgrzymek dla lankijskich buddystów.) † (A. Hazelwood, 1986, PTS)
• Hatthavanagalla-viharavamsa (autor nieznany; XIII wiek). Historia życia, prozą i wierszem, buddyjskiego króla Sirisanghabodhi (r. 247-249) władcy Anuradhapura, Sri Lanka. {HPL str. 55} Pierwsze tłumaczenie z syngaleskiego XIV wiek.
• Saddhamma-sangaha (Dhammakitti Mahasami; Thai; XIV wiek). Zarys literatury i historii zakonnej buddyzmu, włączając pierwsze cztery sobory, pierwsze spisanie Tipitaki i spisanie tik (subkomentarzy). Materiał źródłowy tej księgi pochodzi wprost z Tipitaki i atthakath. {HPL str. 129-30}
• Cha-kesadhatuvamsa (nieznany birmański autor). Krótka historia budowy sześciu stup które zawierają relikty Buddhy osobiście przez Niego podarowane sześciu Arahantom. {HPL str. 36-37}
• Gandhavamsa (nieznany birmański autor; XIX wiek?). Spis starożytnych buddyjskich komentatorów i ich dzieł. {PLL str. 48 ¶44.5}
• Sasanavamsa (Paññasamin; birmański; XIX wiek). Historia buddyzmu w Indiach do Trzeciego Soboru, następnie Sri Lanki i innych krajów, do których posłano buddyjskich misjonarzy. Teksty źródłowe tej pracy pochodzą z Samantapasadiki, Dipavamsy, Mahavamsy, i birmańskich kronik. {PLL str. 49 ¶44} †(B.C. Law, 1952, PTS)

Życie Buddhy

• Jinalankara (Buddharakkhita; XII wiek). Ten wiersz złożony z 278 wersów opisuje życie Buddhy aż do Jego Oświecenia. {PLL str. 41 ¶34.3}
• Anagata-vamsa (Mahakassapa z Coli; XII wiek?). Historia życia Mettayi, następnego Buddhy, opowiedziana wersami. {HPL str. 9}
• Pajjamadhu (Buddhapiya Dipankara; XIII wiek). Wiersz o 104 zwrotkach opiewający fizyczne piękno i mądrość Buddhy. {PLL str. 44}
• Jinakalamali (Ratanapañña; Thai; XVI wiek). Historia życia Buddhy od Jego poprzednich narodzin jako indyjski król Sattutapa, kontynuowana przez kolejne narodziny aż do narodzin jako Siddhattha Gotama. Zawiera także opis wizyt Buddhy na Sri Lance, ustanowienia tam buddyzmu i początki buddyzmu w Tajlandii. {HPL str. 65} †(N.A. Jayawickrama, 1962, PTS).

Podręczniki Abhidhammy

• Abhidhammavatara (Buddhadatta; V wiek). Wprowadzające podsumowanie do Abhidhammy. Abhidhammattha-sangaha wymienia je jako najlepszy przewodnik do Abhidhammy. {HPL str. 5-6}
• Ruparupa-vibhaga (Buddhadatta; V wiek). "Krótki podręcznik Abhidhammy." {HPL str. 195}
• Saccasankhepa (Culla-Dhammapala; południowo hinduski; VII wiek). "Elementy Prawdy." "Krótka rozprawa o Abhidhammie." {HPL str. 125; PLL str. 34 ¶26}
• Abhidhammattha-sangaha (Anuruddha; X wiek?). Podsumowanie Abhidhammy, używane po dziś dzień jako tekst wprowadzający do Abhidhammy. † (S.Z. Aung i Pani. C.A.F. Rhys Davids, 1910, PTS; wspaniałe współczesne angielskie tłumaczenie tego tekstu przez Bhikkhu Bodhi "A Comprehensive Manual of Abhidhamma" (Wszechstronny Podręcznik Abhidhammy), 1993, BPS)
• Namarupa-pariccheda (Anuruddha; X wiek?). "Wprowadzenie do studiów nad Abhidhammą," w postaci wersów. {HPL str. 99}
• Paramattha-vinicchaya (Anuruddha; X wiek?). "Tekst Abhidhammy." {HPL str. 113}
• Khemappakarana (Namarupa-samasa) (Khema; X wiek). "Krótki podręcznik do Abhidhammy." {HPL str. 73}
• Mohavicchedani (Mahakassapa z Coli; XII wiek). Podręcznik o matikach (tematach) siedmiu ksiąg Abhidhammy. Jedna z ostatnich prac palijskich spisanych w Indiach. {HPL str. 97-98}
• Namacaradipaka (Chappata; birmański; XV wiek). "Praca nad Abhidhammą." {HPL str. 193}

Przeróżne

• Vimuttimagga (Upatissa; I wiek). "Ścieżka uwolnienia." Krótki podręcznik podsumowujący ścieżkę buddyjskiej praktyki. Oryginalny tekst palijski był przez długi czas uważany za zaginiony; od wieków, dyskusja na temat tego tekstu odbywa się na podstawie V wiecznego wydania chińskiego. Wydanie palijskie zostało opublikowane w 1963 roku. {HPL str. 175-6} †(Ehara, Soma Thera, i Kheminda Thera, 1967, BPS)
• Visuddhimagga (Buddhaghosa; V wiek). "Ścieżka oczyszczenia." Podręcznik buddyjskiej medytacji, bazujący zarówno na starożytnych palijskich jak i syngaleskich komentarzach. Było to pierwsze dzieło Buddhaghosy, napisane na żądanie starszyzny klasztoru Mahavihara "by sprawdzić jego zdolności zanim powierzy mu się ważne i odpowiedzialne zadanie przetłumaczenia syngaleskich komentarzy na palijski." {EHBC str. 4} Visuddhimagga skupia się na praktykach medytacyjnych, które są ledwo wspominane w suttach (medytacja kasina), podsycając kontrowersje związane z relacjami między jhanami a vipassaną, które to kontrowersje istnieją po dziś dzień. Struktura Visuddhimaggi bazuje na Rathavinita Sutta ("Sutta o wyliczaniu wozów" MN.024), która opisuje postęp od czystości, poprzez dyscyplinę, po Nibbanę - nauka ta zawarta została w formie opisu siedmiu kolejnych kroków. {BR str.145} †(Pe Maung Tin, 1923-31, PTS; Ñanamoli Thera, 1956, BPS)
• Vinayavinicchaya (Buddhadatta; V wiek.). Podsumowanie w formie wersów, dotyczące pierwszych czterech ksiąg Vinayi. {HPL str. 177}
• Uttaravinicchaya (Buddhadatta; V wiek). Podsumowanie w formie wersów dotyczące Parivary, piątej i ostatniej księgi Vinayi. {HPL str. 167; PLL p. 33 ¶25}
• Paramatthamañjusa (Dhammapala; VI wiek). Komentarz do Visuddhimaggi. Ta najstarsza ze wszystkich tik "wyjaśnia w szczegółach krótkie wzmianki które można odnaleźć w Visuddhimagdze[…] zaopatrując magazyn tradycyjnych interpretacji" Dhammy i wspomaga dyskusję na temat gramatyki palijskiej. {HPL str. 111-13}
• Khuddasikkha (Dhammasiri; po XI wieku) i Mulasikkha (Mahasamin; po XI wieku). Te krótkie podsumowania klasztornej dyscypliny, powinny być studiowane z sercem. {PLL str. 35 ¶27}
• Upasaka-janalankara (Sihala Acariya Ananda Mahathera; XIII wiek). "Palijski podręcznik dotyczący Nauk Buddhy dla ludzi świeckich." {HPL str. 168}
• Sarasangaha (Siddhattha; XIII wiek). "Podręcznik Dhammy" prozą i wierszem. {HPL str. 141}
• Sandesakatha i Sima-vivada-vinichaya-katha (obaj birmańscy autorzy nie znani; XIX wiek). Te dwie prace "rzucają światło na interesujące relacji pomiędzy Cejlonem a Birmą." {PLL str. 48 ¶44}
• Pañcagatidipana (autor i data nie znane). Poemat o 114 zwrotkach opisujący pięć form ponownych narodzin: w piekle, jako zwierzę, jako głodny duch (peta), jako człowiek lub jako niebiańska istota (deva).{PLL str. 45 ¶40}
• Saddhammopayana (autor i data nie znane). Zbiór 629 krótkich wersów wielbiących Dhammę. {PLL str. 46 ¶41}
• Tela-katha-gatha (autor i data nie znane). "Wersy Oliwnego Kotła." Poemat który w 98 zwrotkach "opisujące przypadki pewnego Thera [starszego mnicha] który został skazany na wrzucenie do kotła z wrzącą oliwą. Został on fałszywie oskarżony o bezpośredni wkład w pomoc w intrydze żony Króla Tissy… Wrząca oliwa nie może zranić Thery który recytuje" zwrotki, które "pokonują śmierć i myśli o śmierci, nietrwałości, cierpieniu oraz o braku istoty, itp." {PLL str. 46 ¶41}

Źródła:

• The Buddhist Religion, (Religia Buddyjska) (wydanie czwarte), ("BR") Richard H. Robinson i Willard L. Johnson (Belmont, California: Wadsworth, 1997)
• Early History of Buddhism in Ceylon, (Wczesna Historia Buddyzmu na Ceylonie) ("EHBC") E.W. Adikaram (Dehiwala, Sri Lanka: The Buddhist Cultural Centre, 1994)
• Guide to Tipitaka, (Przewodnik Po Tipitace) U Ko Lay (New Delhi: Sri Satguru Publications, 1990)
• Handbook of Pali Literature, (Podręcznik Palijskiej Literatury) ("HPL") Somapala Jayawardhana (Colombo, Sri Lanka: Karunaratne & Sons, 1994)
• Pali Literature and Language, (Palijska Literatura i Język) ("PLL") Wilhelm Geiger (New Delhi: Oriental Books, 1978)
• Pali Text Society's List of Issues, (1994-95) (Lista Wydań Towarzystwa Tekstów Palijskich) Pali Text Society (Oxford: Pali Text Society, 1994)
• The Questions of King Milinda: An Abridgement of the Milindapañha, (Pytania Króla Milindy: Streszczenie Milindapañhy) ("QKM") N.K.G. Mendis, ed. (Kandy: Buddhist Publication Society, 1993).

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.3 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.

---

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0

POMÓŻ FUNDACJI "THERAVADA"
(KRS: 0000464215, NIP: 5223006901, Regon: 146715622)

KONTO BANKOWE: 89 2030 0045 1110 0000 0270 1020

Oryginał można znaleźć na tej stronie: http://www.accesstoinsight.org/noncanon/fieldguide.html

Źródło: ©2002 Access to Insight.

Tłumaczenie: Siristru (Michał Dłużak)