Sacca
Prawda. 1. Na temat ''dwóch prawd'': konwencjonalnej i ostatecznej - patrz paramattha. 2. Cztery Szlachetne Prawdy (ariya-sacca) stanowią najbardziej zwięzłe podsumowanie Buddyzmu. Wynika to z faktu, że zawarte tu są bez żadnego wyjątku wszystkie rozległe doktryny potrójnego Kanonu. Jest to: prawda o Cierpieniu, Pochodzeniu cierpienia, Wygaśnięciu cierpienia oraz o ośmiorakiej Ścieżce prowadzącej do zakończenia cierpienia.
I. Pierwsza prawda w skrócie naucza, że wszelkie formy istnienia są pozbawione zadowolenia i podlegają Cierpieniu (dukkha).
II. Druga prawda naucza, że całe cierpienie i wszelkie odradzanie się jest efektem Pragnienia (tan.hā).
III. Trzecia prawda naucza, że wygaśnięcia pragnienia nieodmiennie prowadzi do Wygaśnięcia (nirodha) odradzania się i końca cierpienia, czyli Nibbāny.
IV. Czwarta prawda o Ośmiostopniowej Ścieżce (magga) wskazuje środki, za pomocą których to wygaśnięcie jest osiągane.
Typowy tekst, który jest często przywoływany w Sutta Pitace brzmi następująco:
I. ''Lecz co, o mnisi oznacza szlachetna prawda o Cierpieniu? Narodziny są cierpieniem, starzenie się jest cierpieniem, śmierć jest cierpieniem. Smutek, lament, ból, zgryzota i rozpacz są cierpieniem. Pokrótce pięć skupisk istnienia związanych z przywiązaniem jest cierpieniem (dukkha, dukkhata).''
II. ''Lecz co, o mnisi oznacza szlachetna prawda o Pochodzeniu cierpienia? To pragnienie powoduje kolejne odrodzenie i powiązane z pożądaniem oraz chciwością to tu, to tam znajduje kolejne przyjemności. Jest to Zmysłowe Pragnienie (kāma-tan.hā), Pragnienie Istnienia (bhava-tan.hā), Pragnienie Nie-istnienia lub Samounicestwienia (vibhava-tan.hā).''
III. ''Lecz co, o mnisi oznacza szlachetna prawda o Wygaśnięciu cierpienia? Jest to całkowite zaniknięcie i wygaśnięcie pragnienia, jego porzucenie, jego poddanie, wyzwolenie i brak przywiązania względem niego.''
IV. ''Lecz co, o mnisi, oznacza szlachetna prawda o Ścieżce prowadzącej do wygaśnięcia cierpienia? Jest to Szlachetna Ośmioraka Ścieżka (ariya-at.t.han.gika-magga), która prowadzi do wygaśnięcia cierpienia, kolejno:
III. Mądrość (paññā)
- 1. Właściwy Pogląd (sammā-dit.t.hi)
- 2. Właściwa Myśl (sammā-san.kappa)
I. Moralność (sīla)
- 3. Właściwa Mowa (sammā-vācā)
- 4. Właściwe Działanie (sammā-kammanta)
- 5. Właściwe Zarobkowanie (sammā-ājīva)
II. Skupienie (samādhi)
- 6. Właściwy Wysiłek (sammā-vāyāma)
- 7. Właściwa Uważność (sammā-sati)
- 8. Właściwa Skupienie (sammā-samādhi)''
1. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwy Pogląd (lub właściwe zrozumienie)? Jest to zrozumienie cierpienia, źródła cierpienia, wygaśnięcia cierpienia oraz ścieżki wiodącej do wygaśnięcia cierpienia.''
2. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwa Myśl? Jest nią umysł wolny od pragnienia zmysłowego, gniewu i okrucieństwa.''
3. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwa Mowa? Unikanie kłamstwa, opowieści, ostrych słów, bezmyślnej paplaniny (patrz tiracchānakathā).''
4. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwe Działanie? Unikanie ranienia żyjących istot, kradzieży, nieprawych relacji seksualnych (kāmesu micchācāra).''
5. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwe Zarobkowanie? Gdy szlachetny uczeń odrzuci niewłaściwe życie i zarabia na życie w poprzez właściwe zarobkowanie (patrz magga 5).''
6. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwy Wysiłek? Gdy uczeń wzbudza w sobie wolę by unikać powstawania złych, nieprzynoszących zasługi rzeczy, które jeszcze nie powstały. (…) gdy wzbudza w sobie wolę by pokonać złe, nieprzynoszące zasługi rzeczy, które już powstały. (…) gdy wzbudza w sobie wolę by wytwarzać rzeczy przynoszące zasługę, które jeszcze nie powstały. (…) gdy wzbudza w sobie wolę by podtrzymywać przynoszące zasługę rzeczy, które już powstały i nie pozwala im zaniknąć, lecz powoduje ich wzrost aż do dojrzałości i pełnego doskonałości rozwoju . W ten sposób wysila się, wzbudza w sobie energię, wytęża umysł i stara się w dążeniu (padhāna).''
7. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwa Uważność? Gdy uczeń przebywa w kontemplacji elementów fizycznych, … uczuć, … umysłu, … przedmiotów umysłu, pełen żarliwości, w pełni świadomy, uważny po tym jak odrzucił światową chciwość i strapienie (patrz Satipat.t.hāna).''
8. "Czym następnie, o mnisi jest Właściwa Koncentracja? Gdy uczeń jest obojętny wobec przedmiotów zmysłowych, obojętny wobec niewłaściwych (niezdrowych) rzeczy i wkracza w pierwsze wchłonięcie, … drugie wchłonięcie, … trzecie wchłonięcie, … czwarte wchłonięcie (jhāna).''
W pierwszej mowie wygłoszonej przez Buddhę, czyli w Dhammacakkappavattana Sutta zostało powiedziane, że Pierwsza Prawda (Cierpienie) powinna być w pełni zrozumiana, Druga Prawda, czyli Pragnienie - powinno zostać porzucone, Trzecia Prawda, czyli Nibbāna – powinna zostać osiągnięta, Czwarta Prawda, czyli Ścieżka - powinna być kultywowana.
"Prawda o Cierpieniu powinna być porównana do choroby, prawda o Pochodzeniu cierpienia do przyczyny choroby, prawda o Wygaśnięciu cierpienia do leczenia, zaś prawda o Ścieżce do lekarstwa." (Vis.M. XVI)
W ostatecznym sensie wszystkie cztery prawdy powinny być uważane za pozbawione "ja", ponieważ nie ma odczuwającego, dokonującego czynów, nikogo wyzwalanego, nikogo, kto podąża ścieżką. Dlatego jest powiedziane:
''Jedynie Cierpienie istnieje, nie można odnaleźć cierpiącego.
Istnieje Czyn, jednak nie ma tam jego sprawcy.
Nibbāna istnieje, jednak nie człowiek, który w nią wstępuje.
Istnieje ścieżka, jednak nie można dostrzec podążającego nią.''
''Pierwsza i Druga prawda jest pozbawiona
Trwałości, radości, ja i piękna.
Sfera Nieśmiertelności jest pozbawiona "Ja",
I wolna od trwałości, radości, jaźni i Ścieżki.'' (Vis.M. XVI)
Powinno być podkreślone, że pierwsza prawda nie odnosi się jedynie do cierpienia w znaczeniu cierpienia jako uczucie, lecz także ukazuje uniwersale prawo nietrwałości mówiące, że wszelkie zjawiska istnienia, nawet wysublimowane stany istnienia podlegają zmianie i rozpadowi a przez to są przepełnione smutkiem i pozbawione zadowolenia. W ten sposób wszystkie one bez żadnego wyjątku zawierają w sobie zalążek cierpienia.
Odnośnie prawdziwej charakterystyki ścieżki patrz magga.
Literatura: Dhammacakkappavattana Sutta, Sacca Sam.yutta (S. LVI), Sacca Vibhan.ga, Vis.M. XVI: Cztery Szlachetne Prawdy według Francis Story (WHEEL 34/35); Znaczenie 4 Szlachetnych Prawd według V. F. Gun.aratana (WHEEL 123).