Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – "bhikkhavo"ti.
"Bhadante"ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –

Tak słyszałem. Pewnego razu Błogosławiony w Savatthi przebywał, w gaju Jety, w ogrodzie Anathapindiki. Tamże Błogosławiony do mnichów zwrócił się: "Mnisi!"
"Panie!", tamci mnisi Błogosławionemu przytaknęli. Błogosławiony powiedział to:

"Kittāvatā nu kho, bhikkhave, bhikkhū parivīmaṃsamāno parivīmaṃseyya sabbaso sammā dukkhakkhayāyā"ti?
"Bhagavaṃmūlakā no, bhante, dhammā bhagavaṃnettikā bhagavaṃpaṭisaraṇā. Sādhu vata, bhante, bhagavantaṃyeva paṭibhātu etassa bhāsitassa attho. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī"ti.
"Tena hi, bhikkhave, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī"ti.
"Evaṃ, bhante"ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –

"Pod jakim względem, mnisi, mnich wnikliwie badając, wnikliwie zbadałby zanikanie cierpienia, w każdym aspekcie, dokładnie?"
"Od Błogosławionego pochodzą nasze, Panie, nauki, Błogosławiony jest (naszym) przewodnikiem, Błogosławiony jest (naszym) schronieniem. Z pewnością dobrze byłoby, Panie, gdyby Błogosławiony teraz wyjaśnił znaczenie tej mowy. Błogosławionego wysłuchawszy, mnisi wezmą (to) sobie do serca."
"W takim razie, mnisi, wysłuchajcie (tego), dobrze przemyślcie, będę mówił."
"Tak, Panie!", tamci mnisi Błogosławionemu przytaknęli. Błogosławiony powiedział to:

"Idha, bhikkhave, bhikkhu parivīmaṃsamāno parivīmaṃsati – 'yaṃ kho idaṃ anekavidhaṃ nānappakārakaṃ dukkhaṃ loke uppajjati jarāmaraṇaṃ, idaṃ nu kho dukkhaṃ kiṃnidānaṃ kiṃsamudayaṃ kiṃjātikaṃ kiṃpabhavaṃ? Kismiṃ sati jarāmaraṇaṃ hoti, kismiṃ asati jarāmaraṇaṃ na hotī'ti? So parivīmaṃsamāno evaṃ pajānāti – 'yaṃ kho idaṃ anekavidhaṃ nānappakārakaṃ dukkhaṃ loke uppajjati jarāmaraṇaṃ, idaṃ kho dukkhaṃ jātinidānaṃ jātisamudayaṃ jātijātikaṃ jātippabhavaṃ. Jātiyā sati jarāmaraṇaṃ hoti, jātiyā asati jarāmaraṇaṃ na hotī'ti.

"W tym świecie, mnisi, mnich wnikliwie badając (tak) wnikliwie rozważa: 'To jest tak, że ta różnorodność wielu rodzajów cierpienia na świecie prowadzi do powstania starości i śmierci, natomiast jakie ma źródło to cierpienie, jakie ma pochodzenie, jaki ma początek, jaką ma przyczynę? Co było (wcześniej), kiedy (teraz) jest starość i śmierć, czego nie było (wcześniej), kiedy (teraz) nie ma starości i śmierci?' On wnikliwie badając tak jasno widzi: 'To jest tak, że ta różnorodność wielu rodzajów cierpienia na świecie prowadzi do powstania starości i śmierci, natomiast tego cierpienia źródłem są narodziny, pochodzeniem są narodziny, początkiem są narodziny, przyczyną są narodziny. Narodziny były (wcześniej), kiedy (teraz) jest starość i śmierć, narodzin nie było (wcześniej), kiedy (teraz) nie ma starości i śmierci'.

So jarāmaraṇañca pajānāti, jarāmaraṇasamudayañca pajānāti, jarāmaraṇanirodhañca pajānāti, yā ca jarāmaraṇanirodhasāruppagāminī paṭipadā tañca pajānāti, tathā paṭipanno ca hoti anudhammacārī, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu sabbaso sammā dukkhakkhayāya paṭipanno jarāmaraṇanirodhāya.
Athāparaṃ parivīmaṃsamāno parivīmaṃsati – 'jāti panāyaṃ kiṃnidānā kiṃsamudayā kiṃjātikā kiṃpabhavā, kismiṃ sati jāti hoti, kismiṃ asati jāti na hotī'ti? So parivīmaṃsamāno evaṃ pajānāti – 'jāti bhavanidānā bhavasamudayā bhavajātikā bhavappabhavā, bhave sati jāti hoti, bhave asati jāti na hotī'ti.

On starość i śmierć zatem jasno widzi, starości i śmierci początek zatem jasno widzi, starości i śmierci zniszczenie zatem jasno widzi, oraz to, co jest ścieżką wiodącą do zniszczenia starości i śmierci, to także jasno widzi, w ten sposób jest tym, który wszedł na ścieżkę, jest żyjącym w zgodności z Dhammą. O nim mówi się, mnisi, mnich, który w każdym aspekcie, dokładnie (badając) zanikanie cierpienia wszedł na ścieżkę wiodącą do zniszczenia starości i śmierci.
I dalej, wnikliwie badając (tak) wnikliwie rozważa: 'Co więcej, jakie mają źródło te narodziny, jakie mają pochodzenie, jaki mają początek, jaką mają przyczynę, co było (wcześniej), kiedy (teraz) są narodziny, czego nie było (wcześniej), kiedy (teraz) nie ma narodzin?' On wnikliwie badając tak jasno widzi: 'Narodzin źródłem jest stawanie się, pochodzeniem jest stawanie się, początkiem jest stawanie się, przyczyną jest stawanie się. Stawanie się było (wcześniej), kiedy (teraz) są narodziny, stawania się nie było (wcześniej), kiedy (teraz) nie ma narodzin'.

So jātiñca pajānāti, jātisamudayañca pajānāti, jātinirodhañca pajānāti, yā ca jātinirodhasāruppagāminī paṭipadā tañca pajānāti, tathā paṭipanno ca hoti anudhammacārī, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu sabbaso sammā dukkhakkhayāya paṭipanno jātinirodhāya.
Athāparaṃ parivīmaṃsamāno parivīmaṃsati – 'bhavo panāyaṃ kiṃnidāno …pe… upādānaṃ panidaṃ kiṃnidānaṃ … taṇhā panāyaṃ kiṃnidānā … vedanā … phasso … saḷāyatanaṃ panidaṃ kiṃnidānaṃ … nāmarūpaṃ panidaṃ … viññāṇaṃ panidaṃ … saṅkhārā panime kiṃnidānā kiṃsamudayā kiṃjātikā kiṃpabhavā, kismiṃ sati saṅkhārā honti, kismiṃ asati saṅkhārā na hontī'ti? So parivīmaṃsamāno evaṃ pajānāti – 'saṅkhārā avijjānidānā avijjāsamudayā avijjājātikā avijjāpabhavā, avijjāya sati saṅkhārā honti, avijjāya asati saṅkhārā na hontī'ti.

On narodziny zatem jasno widzi, narodzin początek zatem jasno widzi, narodzin zniszczenie zatem jasno widzi, oraz to, co jest ścieżką wiodącą do zniszczenia narodzin, to także jasno widzi, w ten sposób jest tym, który wszedł na ścieżkę, jest żyjącym w zgodności z Dhammą. O nim mówi się, mnisi, mnich, który w każdym aspekcie, dokładnie (badając) zanikanie cierpienia wszedł na ścieżkę wiodącą do zniszczenia narodzin.
I dalej, wnikliwie badając (tak) wnikliwie rozważa: 'Co więcej, jakie ma źródło to stawanie się …etc… co więcej, jakie ma źródło to chwytanie … co więcej, jakie ma źródło to pragnienie … uczucie … kontakt … co więcej, jakie ma źródło te sześć podstaw poznania … co więcej, ta nazwa i forma … co więcej, ta świadomość … co więcej, jakie mają źródło te kammiczne formacje, jakie mają pochodzenie, jaki mają początek, jaką mają przyczynę, co było (wcześniej), kiedy (teraz) są kammiczne formacje, czego nie było (wcześniej), kiedy (teraz) nie ma kammicznych formacji?' On wnikliwie badając tak jasno widzi: 'Kammicznych formacji źródłem jest niewiedza, pochodzeniem jest niewiedza, początkiem jest niewiedza, przyczyną jest niewiedza. Niewiedza była (wcześniej), kiedy (teraz) są kammiczne formacje, niewiedzy nie było (wcześniej), kiedy (teraz) nie ma kammicznych formacji'.

So saṅkhāre ca pajānāti, saṅkhārasamudayañca pajānāti, saṅkhāranirodhañca pajānāti, yā ca saṅkhāranirodhasāruppagāminī paṭipadā tañca pajānāti, tathā paṭipanno ca hoti anudhammacārī, ayaṃ vuccati, bhikkhave, bhikkhu sabbaso sammā dukkhakkhayāya paṭipanno saṅkhāranirodhāya.

On kammiczne formacje zatem jasno widzi, kammicznych formacji początek zatem jasno widzi, kammicznych formacji zniszczenie zatem jasno widzi, oraz to, co jest ścieżką wiodącą do zniszczenia kammicznych formacji, to także jasno widzi, w ten sposób jest tym, który wszedł na ścieżkę, jest żyjącym w zgodności z Dhammą. O nim mówi się, mnisi, mnich, który w każdym aspekcie, dokładnie (badając) zanikanie cierpienia wszedł na ścieżkę wiodącą do zniszczenia kammicznych formacji.

Avijjāgato yaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññaṃ ce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, puññūpagaṃ hoti viññāṇaṃ. Apuññaṃ ce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, apuññūpagaṃ hoti viññāṇaṃ. Āneñjaṃ ce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti āneñjūpagaṃ hoti viññāṇaṃ. Yato kho, bhikkhave, bhikkhuno avijjā pahīnā hoti vijjā uppannā, so avijjāvirāgā vijjuppādā neva puññābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti na apuññābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti na āneñjābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharoti. Anabhisaṅkharonto anabhisañcetayanto na kiñci loke upādiyati, anupādiyaṃ na paritassati, aparitassaṃ paccattaññeva parinibbāyati. 'Khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā'ti pajānāti.

Jeśli ta pogrążona w niewiedzy, mnisi, osoba ludzka zasłużone kammiczne formacje generuje, świadomość jest kierowana ku zasługom. Jeśli niezasłużone kammiczne formacje generuje, świadomość nie jest kierowana ku zasługom. Jeśli niewzruszone kammiczne formacje generuje, świadomość jest kierowana ku niewzruszoności. Dlatego gdy, mnisi, niewiedza mnicha została porzucona, wiedza (zaś) powstała, on wraz z zanikiem niewiedzy i powstaniem wiedzy zasłużonych kammicznych formacji nie generuje, niezasłużonych kammicznych formacji nie generuje, niewzruszonych kammicznych formacji nie generuje. Nie generując i nie planując niczego na świecie nie chwyta, nie chwytając nie martwi się, nie martwiąc się indywidualnie osiąga nibbanę. 'Wyczerpane są narodziny, wypełnione jest szlachetne życie, zrobione jest to, co powinno być zrobione, niczego innego nie ma w tym życiu,' (tak) rozumie.

So sukhaṃ ce vedanaṃ vedayati, sā aniccāti pajānāti, anajjhositāti pajānāti, anabhinanditāti pajānāti. Dukkhaṃ ce vedanaṃ vedayati, sā aniccāti pajānāti, anajjhositāti pajānāti, anabhinanditāti pajānāti. Adukkhamasukhaṃ ce vedanaṃ vedayati, sā aniccāti pajānāti, anajjhositāti pajānāti, anabhinanditāti pajānāti. So sukhaṃ ce vedanaṃ vedayati, visaṃyutto naṃ vedayati. Dukkhaṃ ce vedanaṃ vedayati, visaṃyutto naṃ vedayati. Adukkhamasukhaṃ ce vedanaṃ vedayati, visaṃyutto naṃ vedayati.

Jeśli on szczęśliwego uczucia doświadcza, 'to jest nietrwałe' - rozumie, 'tego nie należy chwytać' - rozumie, 'tym nie należy cieszyć się' - rozumie. Jeśli bolesnego uczucia doświadcza, 'to jest nietrwałe' - rozumie, 'tego nie należy chwytać' - rozumie, 'tym nie należy cieszyć się' - rozumie. Jeśli ani bolesnego i ani szczęśliwego uczucia doświadcza, 'to jest nietrwałe' - rozumie, 'tego nie należy chwytać' - rozumie, 'tym nie należy cieszyć się' - rozumie. Jeśli on szczęśliwego uczucia doświadcza, będąc nieprzywiązanym do niego doświadcza (go). Jeśli bolesnego uczucia doświadcza, będąc nieprzywiązanym do niego doświadcza (go). Jeśli ani bolesnego i ani szczęśliwego uczucia doświadcza, będąc nieprzywiązanym do niego doświadcza (go).

So kāyapariyantikaṃ vedanaṃ vedayamāno kāyapariyantikaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti, jīvitapariyantikaṃ vedanaṃ vedayamāno jīvitapariyantikaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti. Kāyassa bhedā uddhaṃ jīvitapariyādānā idheva sabbavedayitāni anabhinanditāni sītībhavissanti, sarīrāni avasissantīti pajānāti.

On odczuwając uczucie związane z ciałem, 'związane z ciałem uczucie odczuwam' - rozumie, odczuwając uczucie związane z życiem, 'związane z życiem uczucie odczuwam' - rozumie. 'Po rozpadzie ciała, po wyczerpaniu życia, w tym świecie właśnie wszystkie uczucia, nie będące przedmiotami przyjemności, wygasną, szczątki ciała (tylko) pozostaną' - rozumie.

Seyyathāpi, bhikkhave, puriso kumbhakārapākā uṇhaṃ kumbhaṃ uddharitvā same bhūmibhāge paṭisisseyya. Tatra yāyaṃ usmā sā tattheva vūpasameyya, kapallāni avasisseyyuṃ. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu kāyapariyantikaṃ vedanaṃ vedayamāno kāyapariyantikaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti, jīvitapariyantikaṃ vedanaṃ vedayamāno jīvitapariyantikaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānāti. Kāyassa bhedā uddhaṃ jīvitapariyādānā idheva sabbavedayitāni anabhinanditāni sītībhavissanti, sarīrāni avasissantīti pajānāti.

Podobnie jak, mnisi, człowiek z garncarskiego pieca gorący garnek usunąwszy na gładkiej ziemi pozostawiłby. Tam jego ciepło rozproszyłoby się, skorupy pozostałyby. Właśnie tak, mnisi, mnich odczuwając uczucie związane z ciałem, 'związane z ciałem uczucie odczuwam' - rozumie, odczuwając uczucie związane z życiem, 'związane z życiem uczucie odczuwam' - rozumie. 'Po rozpadzie ciała, po wyczerpaniu życia, w tym świecie właśnie wszystkie uczucia, nie będące przedmiotami przyjemności, wygasną, szczątki ciała (tylko) pozostaną' - rozumie.

Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, api nu kho khīṇāsavo bhikkhu puññābhisaṅkhāraṃ vā abhisaṅkhareyya apuññābhisaṅkhāraṃ vā abhisaṅkhareyya āneñjābhisaṅkhāraṃ vā abhisaṅkhareyyā"ti?
"No hetaṃ, bhante".

Co o tym myślicie, mnisi, czy mnich, który zniszczył skazy, zasłużone kammiczne formacje powinien generować, albo niezasłużone kammiczne formacje powinien generować, albo niewzruszone kammiczne formacje powinien generować?"
"Z pewnością nie, Panie."

"Sabbaso vā pana saṅkhāresu asati, saṅkhāranirodhā api nu kho viññāṇaṃ paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana viññāṇe asati, viññāṇanirodhā api nu kho nāmarūpaṃ paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana nāmarūpe asati, nāmarūpanirodhā api nu kho saḷāyatanaṃ paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana saḷāyatane asati, saḷāyatananirodhā api nu kho phasso paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana phasse asati, phassanirodhā api nu kho vedanā paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana vedanāya asati, vedanānirodhā api nu kho taṇhā paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana taṇhāya asati, taṇhānirodhā api nu kho upādānaṃ paññāyethā"ti? "
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana upādāne asati, upādānanirodhā api nu kho bhavo paññāyethā"ti.
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana bhave asati, bhavanirodhā api nu kho jāti paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sabbaso vā pana jātiyā asati, jātinirodhā api nu kho jarāmaraṇaṃ paññāyethā"ti?
"No hetaṃ, bhante".
"Sādhu sādhu, bhikkhave, evametaṃ, bhikkhave, netaṃ aññathā. Saddahatha me taṃ, bhikkhave, adhimuccatha, nikkaṅkhā ettha hotha nibbicikicchā. Esevanto dukkhassā"ti.

"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było kammicznych formacji, czy ze zniszczeniem kammicznych formacji rozpoznalibyście świadomość?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było świadomości, czy ze zniszczeniem świadomości rozpoznalibyście nazwę i formę?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było nazwy i formy, czy ze zniszczeniem nazwy i formy rozpoznalibyście sześć podstaw poznania?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było sześciu podstaw poznania, czy ze zniszczeniem sześciu podstaw poznania rozpoznalibyście kontakt?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było kontaktu, czy ze zniszczeniem kontaktu rozpoznalibyście uczucie?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było uczucia, czy ze zniszczeniem uczucia rozpoznalibyście pragnienie?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było pragnienia, czy ze zniszczeniem pragnienia rozpoznalibyście chwytanie?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było chwytania, czy ze zniszczeniem chwytania rozpoznalibyście stawanie się?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było stawania się, czy ze zniszczeniem stawania się rozpoznalibyście narodziny?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Albo co więcej, kiedy absolutnie nie było narodzin, czy ze zniszczeniem narodzin rozpoznalibyście starość i śmierć?"
"Z pewnością nie, Panie."
"Dobrze, dobrze, mnisi, właśnie tak, mnisi, nie inaczej. Miejcie wiarę we mnie, mnisi, ufajcie, pełni ufności teraz bądźcie, pełni zaufania. To jest kres cierpienia."