Jakikolwiek byłby system ułożeń sutt w połączonych mowach, nigdy się już pewnie tego nie dowiemy. Nie oznacza to, że mowy są rozmieszczone chaotycznie. Jak wyjaśnił to Bhikkhu Bodhi w przedmowie do całej saṃyutty, następuje pewne przejście w siódmej suttcie tej kolekcji z praktyki uważności oddechu do koncentracji dzięki uważności oddechu. Jest tu zatem pewna metoda, natomiast czemu jako druga umiejscowiona została ta sutta – możemy się tylko domyślać. Tak jak w Ānāpānasati Sutcie z Majjhima Nikāyi przedstawiono fazy zbiorczych praktyk, które dopełniały się wzajemnie, tak i tu pierwsza sutta mówi o rozwijaniu podstaw uważności, ta mówi o siedmiu czynnikach oświecenia, natomiast czwarta pokazuje rezultaty, oznaczające osiągnięcie prawdziwej wiedzy.

Czym są czynniki oświecenia i jak się je powinno praktykować? Pierwszy czynnik oznaczający uważne przebywanie z obiektem medytacji, wybranych przeważnie ze zbioru czterech podstaw uważności (1. ciało, 2. uczucia i doznania, 3. umysł, 4. natura zjawisk) – tym będzie uważność jako pierwszy czynnik oświecenia (sati-sambojjhaṅga). Gdy uważność się ustabilizuje, w momencie gdy praktykujący nauczy się dostrzegać wyraźnie charakterystyki obiektu, potrafiąc jednocześnie rozróżniać między pożytecznymi i niepożytecznymi stanami umysłu jakie pojawiają się w trakcie medytacji – tak będzie wyglądało badanie Dhammy jako drugi czynnik oświecenia (dhammavicaya- sambojjhaṅga). To z kolei wzmaga w medytującym wysiłek, wzbudzając motywację do praktyki – czyli trzeci czynnik oświecenia zwany energią (viriya-sambojjhaṅga). Wraz z takim zapałem w procesie oczyszczania umysłu pojawia się radosne uniesienie – stając się czwartym czynnikiem oświecenia (pīti-sambojjhaṅga). Gdy radosne uniesienie podda się procesowi dalszego doskonalenia doprowadza to do uspokojenia ciała i umysłu – czyli piątego czynnika oświecenia zwanego uspokojeniem (passaddhi-sambojjhaṅga). Cichy i spokojny umysł łatwo poddać unifikacji – tak powstaje koncentracja zwana też skupieniem, jako szósty czynnik oświecenia (samādhi-sambojjhaṅga). Widząc skoncentrowany umysł ma się w sobie zrównoważenie – które jest siódmym, ostatnim czynnikiem oświecenia (upekkhā-sambojjhaṅga). Wraz z powstawaniem kolejnego czynnika, poprzedni nie zanika, lecz pozostaje współdziałając razem z nim (choć niektórzy twierdzą, że radosne uniesienie zanika wraz z pogłębianiem koncentracji). Zatem w zaawansowanym stadium rozwoju, wszystkie siedem czynników oświecenia działają jednocześnie, każdy z nich wnosząc swój charakterystyczny wkład w doskonalenie umysłu.

Wszystkie siedem czynników oświecenia podzielić można na dwie grupy; aktywującą oraz powstrzymującą. Pierwsza grupa składa się z początkowych trzech czynników: badanie Dhammy, energia, radosne uniesienie. Druga grupa to późniejsze czynniki: uspokojenie, koncentracja, zrównoważenie. Czynniki aktywujące powinny być rozwijane wtedy gdy umysł jest ospały i leniwy, tak jakby ktoś podkładał suche drewno do małego ognia by stworzyć wielki płomień. Powstrzymujące czynniki mają za zadanie przystopować wzburzony umysł, tak jak chcąc ugasić wielki ogień skrapla się go wodą i wrzuca do niego mokrą trawę. Uważność nie należy do żadnej z grup ponieważ jest potrzebna zawsze i wszędzie, zwłaszcza po to by utrzymywać czynniki aktywujące i powstrzymujące w odpowiedniej równowadze.

Jak łatwo się domyślić oddech nie dość, że jest przejawem uważności jako czynnika oświecenia, to na dodatek spełnia praktykowanie wszystkich siedmiu czynników. Innymi słowy, nie tylko jest strażnikiem równoważącym obie grupy, to na dodatek samodzielnie potrafi aktywować lub powstrzymać pewne stany umysłu. Zdarzenia wzięte z życia udowadniają te prawidła. Gdy musimy coś zrobić, nawet coś trywialnego jak podniesienie czegoś ciężkiego – zwykle przed tym wysiłkiem odetchniemy pełną piersią, wzbudzając energię w ciele. Tak samo jednak można praktykować gdy umysł jest ospały, apatyczny czy nawet depresyjny – wzbudzając uważność oddechu w takim momencie. Z drugiej strony, gdy skończymy nieść coś ciężkiego, zwykle przecierając pot z czoła także głośno odetchniemy po skończonej pracy. Gdy natomiast umysł jest wzburzony – głębokie i spokojne oddechy bardzo pomagają osobom, które wpadły w panikę, są rozdygotane bądź w jakiś sposób mocno poruszone (także zbytnim podnieceniem związanym z pragnieniem lub jakimkolwiek rozgorączkowaniem).

Jako arbiter obu grup oddech także może być traktowany jako rodzaj rozsądku, właściwej oceny. Obserwując oddech możemy ocenić jego charakterystykę, decydując w jaką stronę powinna pójść praktyka – czy umysł jest senny czy może zbytnio rozproszony? Na której właściwości oddechu należy się w konkretnej chwili skupić? Jako że sama uważność oddechu, jak jest powiedziane w sutcie, spełnia praktykę wszystkich siedmiu czynników oświecenia, zatem wystarczy trwać w uważności oddychania z chwili na chwilę, tak jak jest to opisane w pierwszej sutcie, by ustabilizować umysł.

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.2 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.

---

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0

Oryginał można znaleźć na tej stronie: http://www.tipitaka.org/romn/cscd/s0305m.mul0.xml

Redakcja portalu tłumaczeń buddyjskich: http://SASANA.PL/

Tłumaczenie: Piotr Jagodziński