Tytuł: Uważność zdefiniowana

O autorze: Thanissaro Bhikkhu

Wersja pdf:

zobacz źródło

print

Wersja scribd:

bz_0004.jpg

Czym jest uważność oddechu? Otóż to coś bardzo prostego: jest to pamiętanie o oddechu.

Należy starać się pamiętać o oddechu w każdej chwili, kiedy się wdycha i kiedy się wydycha. T. H. Rhys-Davids, angielski uczony, który stworzył określenie „uważność” [ang. mindfulness], by przetłumaczyć palijskie słowo sati, był prawdopodobnie zainspirowany anglikańską modlitwa mówiącą o tym, aby zawsze zważać na potrzeby innych – innymi słowy, aby zawsze pamiętać o ich potrzebach. Tak więc, chociaż słowo „uważny” było zaczerpnięte z kontekstu chrześcijańskiego, to sam Budda definiował sati jako zdolność zapamiętywania i przedstawił jej funkcję w praktyce medytacji w postaci czterech satipatthan lub inaczej ustanowień uważności.

„A czym jest zdolność sati? Otóż tym, że mnich, uczeń szlachetnych, jest uważny, niezwykle skrupulatny, pamiętający i zdolny przypomnieć sobie nawet te rzeczy, które uczynił i wypowiedział dawno temu. (I tutaj zaczyna się formuła satipatthany:) Pozostaje skupiony na ciele jako ciele – pilny, czujny i uważny – odsuwając na bok pragnienia i zmartwienia związane ze światem. Pozostaje skupiony na uczuciach jako uczuciach… umyśle jako umyśle… właściwościach umysłu jako właściwościach umysłu – pilny, czujny i uważny – odsuwając na bok pragnienia i zmartwienia związane ze światem”.
SN 48:10

Pełna dyskusja dotycząca satipatthan (DN 22) zaczyna się od instrukcji, aby zawsze utrzymywać uważność oddechu. Wskazówki takie jak „zwróć samą świadomość na oddech” czy „zaakceptuj oddech” - lub cokolwiek innego, co według współczesnych nauczycieli rzekomo ma stanowić uważność - są w rzeczywistości innymi właściwościami umysłu. Nie stanowią one automatycznie części sati, lecz należy się nimi posługiwać wtedy, kiedy są przydatne.

Jedną z właściwości, która zawsze przydatna jest w ustanawianiu uważności, jest to aby być bacznym lub czujnym. Palijskie słowo oznaczające czujność, sampajañña, jest kolejnym określeniem, które często jest błędnie rozumiane. Nie oznacza ono niewybierającej świadomości teraźniejszej chwili czy aktu rozumienia teraźniejszości. Przykłady w Kanonie pokazują, że sampajañña oznacza bycie świadomym tego co się robi w trakcie poruszania ciałem, poruszania umysłem. W końcu, kiedy chce się zyskać wgląd w to, jak się powoduje cierpienie, podstawowym punktem skupienia zawsze będzie to, co się faktycznie robi. To dlatego uważność i czujność zawsze powinny iść ze sobą w parze kiedy się medytuje.

W Satipatthana Sutcie, łączone są one z trzecią właściwością: atappą, czyli gorliwością. Gorliwość oznacza bycie rozmyślnie skoncentrowanym na tym, co się robi, próbowanie zrobienia tego jak najlepiej się potrafi. Nie znaczy to jednak, że należy się prężyć i pocić przez cały czas, lecz że ciągle próbuje się rozwijać korzystne nawyki i porzucać te szkodliwe. Należy pamiętać, że wśród ośmiu czynników ścieżki prowadzącej do wolności, właściwa uważność wyrasta z właściwego wysiłku. Właściwy wysiłek to wysiłek mający na celu bycie zręcznym. Uważność dzięki przypominaniu, pomaga się w ten wysiłek angażować i nie zaprzestawać.

Wszystkie trzy z tych właściwości uzyskują swoją ostrość dzięki temu, co Budda nazwał yoniso manisikara, czyli właściwą uwagą. Przy czym, należy pamiętać, że to jest właściwa uwaga, a nie sama uwaga. Budda odkrył, że sposób w jaki zwraca się uwagę na rzeczy, zdeterminowany jest przez to, co uważa się za ważne – pytania które wnosi się w praktykę, problemy które chce się dzięki praktyce rozwiązać. Żaden z aktów koncentrowania uwagi nigdy nie jest sam. Jeżeli życie pozbawione byłoby problemów, to można byłoby się otworzyć na wszystko to, co by ono przynosiło bez wyjątku. Ale faktycznie jest tak, że jest wielki problem w samym środku wszystkiego tego, co się robi: cierpienie, które wynika z działania w niewiedzy. To właśnie dlatego Budda nie mówił, aby patrzeć na każdą chwilę oczyma początkującego. O kwestii cierpienia i jego końca należy zawsze pamiętać.

W innym przypadku niewłaściwa uwaga pomiesza praktykującemu szyki i przyczyni się do skupiania na pytaniach w rodzaju „Kim jestem?”, „Czy posiadam jaźń?” - pytaniach, które dotyczą bytu i tożsamości. Budda powiedział, że pytania te wiodą w gąszcz poglądów i unieruchamiają osobę pośród jego kolców. Pytania, które wiodą do wolności skupiają się na poznawaniu cierpienia, puszczaniu wolno przyczyny cierpienia i rozwijają ścieżkę ku końcowi cierpienia. Pragnienie znalezienia odpowiedzi na te pytania, wzbudza czujność osoby wobec swojego działania – jej myśli, słów, uczynków – i sprawia, że jest ona pilna i wykonuje je w sposób umiejętny.

Uważność jest tym, co utrzymuje perspektywę właściwej uwagi w umyśle. Współczesne psychologiczne badania pokazały, że uwaga pojawia się w postaci pojedynczych chwil. Można poświęcać uwagę czemuś tylko przez bardzo krótki czas, a później osoba musi przypominać sobie, chwila po chwili, aby do tego powracać, jeżeli dalej chce pozostać uważna. Innymi słowy, ciągła uwaga – w rodzaju tej która może obserwować rzeczy przez jakiś czas – składa się z krótkich kawałków.

Popularne książki o medytacji jednak, oferują dużo innych definicji uważności i mówią o wielu innych jej przeznaczeniach, które rzekomo ma spełniać – tak wielu, że w rezultacie nieszczęsne słowo przybiera całkowicie nienaturalny kształt. W niektórych przypadkach, jest ono nawet definiowane jako Przebudzenie, tak jak w zdaniu „Chwila uważności jest chwilą Przebudzenia” - coś czego Budda nigdy by nie powiedział, ponieważ uważność jest uwarunkowana, a nirwana nie jest.

Nie są to jedynie drugorzędne kwestie, o które sprzeczają się dzielący włos na czworo uczeni. Jeżeli nie odróżnia się od siebie właściwości, które wnosi się do swojej medytacji, wtedy one mieszają się ze sobą, co powoduje, że pojawienie się wglądu jest trudne. Jeżeli zakłada się, że jednym z czynników na ścieżce ku Przebudzeniu jest samo Przebudzenie, to tak jakby stanąć w środku drogi, po czym zasnąć w tym samym miejscu. W takim przypadku nigdy nie osiągnie się końca drogi i w międzyczasie będzie się narażonym na „przejechanie” przez starzenie się, chorobę i śmierć. Tak więc, należy dokładnie określić swój kierunek, a to wymaga, pośród innych rzeczy, dokładnej znajomości tego, czym jest uważność i tego, czym nie jest.

Słyszałem jak uważność definiowana była jako „kochająca uwaga” lub „współczująca uwaga”, lecz czułość i współczucie nie są tym samym, co uważność. One są oddzielnymi rzeczami. Kiedy wykorzystuje się je w swojej medytacji, należy mieć jasność co do faktu, że działają one jako dodatek do uważności, ponieważ zręczność w medytacji wymaga dostrzegania tego, kiedy właściwości takie jak współczucie są pomocne, a kiedy nie są pomocne. Tak więc, jak mówi Budda, są chwile, kiedy czułość jest powodem cierpienia, dlatego też należy się mieć na baczności.

Czasami uważność definiowana jest jako docenianie chwili ze wszystkimi przyjemnościami jakie ze sobą niesie: smak rodzynki, doznanie płynące z faktu trzymania filiżanki herbaty w ręce. W słownictwie Buddy ten akt doceniania czegoś, nazywany jest zadowoleniem. Zadowolenie jest użyteczne wtedy, kiedy doświadcza się trudności natury cielesnej, lecz nie zawsze jest ono pomocne, jeżeli chodzi o obszar umysłu. W rzeczywistości Budda powiedział kiedyś, ze sekretem jego Przebudzenia jest w istocie właśnie to, że on nie pozwolił sobie na to, aby zadowolić się jakimkolwiek osiągnięciem jakiego dokonał. Ciągle sięgał po coś wyższego, dotąd aż nigdzie nie pozostało nic wyższego do osiągnięcia. Tak więc, zadowolenie musi znać swój czas i miejsce. Uważność, jeżeli tylko nie jest mylona z zadowoleniem, może pomóc o tym fakcie pamiętać.

Niektórzy nauczyciele definiują uważność jako „niereagowanie” lub „radykalną akceptację”. Jeżeli poszuka się tych słów w słownictwie Buddy, najbliższymi pasującymi do nich będą równowaga i cierpliwość. Równowaga oznacza uczenie się odsuwania na bok swoich preferencji, tak aby można faktycznie było dojrzeć w czym rzecz. Cierpliwość to umiejętność niepoddawania się rzeczom, których się nie lubi, dawanie sobie rady w trudnych sytuacjach, nawet wtedy, kiedy one nie rozwiązują się tak szybko, jak byśmy tego chcieli. Lecz ustanawiając uważność należy trwać z nieprzyjemnymi rzeczami, nie tylko po to, aby je zaakceptować, lecz także po to, aby je obserwować i zrozumieć. Kiedy w końcu dostrzeże się w pełni, że pewna właściwość taka, jak powiedzmy niechęć czy pożądanie jest szkodliwa dla umysłu, to można wtedy zachować w jej obliczu cierpliwość lub równowagę. Należy wykonać taki wysiłek, jaki jest konieczny, aby się tej właściwości pozbyć i jednocześnie zadbać o korzystne właściwości na jej miejsce, przez zastosowanie innych czynników ścieżki: właściwego postanowienia i właściwego wysiłku.

Uważność jednak, jest częścią większej ścieżki naniesionej na mapę przez właściwą uwagę. Należy więc ciągle przypominać sobie o posługiwaniu się tą większą mapą we wszystkim co się robi. Przykładowo, właśnie teraz ktoś próbuje pamiętać o oddechu, ponieważ osoba ta wie, że koncentracja, jako czynnik ścieżki, jest czymś co musi być rozwijane, a uważność oddechu jest dobrym na to sposobem. Oddech jest także dobry punktem obserwacyjnym, z którego można bezpośrednio dostrzec to, co dzieje się w umyśle, widzieć które z właściwości umysłu przynoszą dobre rezultaty, a które nie przynoszą dobrych rezultatów.

Medytacja wymaga wielu mentalnych właściwości, i należy posiadać jasność czym on są, w jakim sensie się od siebie różnią, i czego każda z nich może dokonać. Dzięki temu, kiedy sytuacja będzie pozbawiona równowagi, możliwym będzie zidentyfikowanie tego czego brak i rozwinięcie tego, co potrzebne jest aby ten niedobór zlikwidować. Kiedy ktoś poczuje się podenerwowany lub zirytowany, posłuży się łagodnością i zadowoleniem. Kiedy będzie leniwy, przywoła świadomość niebezpieczeństw zachowywania się w sposób nieodpowiedzialny i beztroski. Wszystko nie zależy więc tylko od nawarstwiania pokładów uważności. Należy również posłużyć się innymi właściwościami. Początkowo utrzymuje się uważność na wystarczającym poziomie, tak aby poskładać rzeczy w całość, aby pamiętać podczas swojej medytacji o podstawowych kwestiach i równocześnie obserwować rzeczy przez jakiś czas. Następnie próbuje się zauważyć – i to właśnie jest czujność – czego jeszcze należy więcej wrzucić do garnka.

Bo to przypomina gotowanie. Kiedy zupa, którą się przyrządza, nie smakuje, to wtedy nie dodaje się coraz więcej soli. Czasami doda się cebuli, czasami czosnku, czasami oregano – czegokolwiek czego, jak ma się wrażenie, brakuje. Należy pamiętać, że ma się pod ręką całą półkę przypraw do wykorzystania i że każdy słoiczek z przyprawą musi być wyraźnie i dokładnie opisany. Jeżeli goździki, rozmaryn i szałwia są razem opatrzone etykietką „sól”, to nie będzie wiadomo po który słoiczek sięgnąć, a to może skończyć się zepsuciem zupy. I należy też pamiętać, że to gotowanie ma swój cel. Pożywienie ma posłużyć do nakarmienia ciała. Na mapie ścieżki, właściwa uważność nie jest końcowym punktem. Z założenia prowadzić ma ona ku koncentracji.

Często słyszy się, że uważność i koncentracja są dwiema oddzielnymi formami medytacji, ale Budda nigdy nie dokonał jasnego podziału pomiędzy nimi. W jego naukach, uważność przechodzi w koncentrację; koncentracja tworzy podstawę dla coraz lepszej uważności. Cztery ustanowienia uważności są równocześnie bazą dla koncentracji. Najwyższy poziom koncentracji znajduje się tam, gdzie uważność staje się czysta. Jak pewnego razu powiedział Ajaan Lee - tajski nauczyciel z tradycji leśnej – uważność połączona z gorliwością przeistacza się w czynnik koncentracji nazywany vitakka lub „bezpośrednią myślą”, gdzie w konsekwentny sposób utrzymuje się swoje myśli skupione na jednej rzeczy. Czujność połączona z gorliwością przeistacza się w inny czynnik koncentracji: vicarę lub „badanie”. Należy więc badać co dzieje się z oddechem. Czy jest swobodny? Jeżeli jest swobodny, to należy z nim pozostać. Jeżeli nie, to należy spróbować go nieco wydłużyć, nieco skrócić, pogłębić, spłycić, zwolnić. I sprawdzić jakie to przynosi efekty. Kiedy znalazło się sposób oddychania, który przynosi poczucie pełni i świeżości, to wtedy można rozprzestrzenić tą pełnię po całym ciele. Należy nauczyć się traktować oddech w taki sposób, który pozwoli rozwijać ten przepływ dobrej energii w całym ciele. Kiedy przyniesie to rezultat takiego odświeżenia, to wtedy będzie można łatwo odpocząć.

Można było nabrać przekonania, że nigdy nie powinno się manipulować oddechem, że powinno się go przyjmować takim jaki się pojawia. Jednak medytacja nie jest pasywnym procesem bycia w nieosądzający sposób obecnym w obliczu czegokolwiek, co się pojawia, i nie oznacza wcale, że niczego się nie zmienia. Uważność po jakimś czasie łączy ze sobą rzeczy, ale również przypomina o tym, że istnieje ścieżka, którą się rozwija i że uspokajanie umysłu stanowi jedną z jej częścią.

To właśnie dlatego badanie – osądzanie jak najlepszym sposobem maksymalizować przyjemność z oddechu – jest tak istotne dla praktyki. Innymi słowy, nie porzuca się zdolności do osądzania, kiedy rozwija się uważność. Udoskonala się je jedynie po to, aby te zdolności były mniej osądzające, a bardzie rozważne, tak aby przyczyniły się do uzyskania namacalnych rezultatów. Kiedy oddech staje się rzeczywiście pełny i odświeża całe ciało, można wtedy porzucić badanie i zwyczajnie zjednać się z oddechem. To poczucie jedności, nazywane jest czasami także uważnością, w sensie dosłownym: pełnią umysłu [mind-fullness], poczuciem jedności przenikającym i obejmującym całe ciało. Jest się wtedy zjednoczonym z czymkolwiek, na czym się skupia, z czymkolwiek się pracuje. Nie istnieje żadne oddzielne „ty”. Jest to ten typ uważności, który z łatwością można pomylić z Przebudzeniem, ponieważ ta szczególna uważność może być niezwykle oswabadzająca, lecz według słownika Buddy nie jest to ani uważność ani Przebudzenie. Nazywa się to cetaso ekodibhava, unifikacją świadomości – jest czynnikiem koncentracji, obecnym na każdym poziomie jhany, począwszy od poziomu drugiego, aż ku nieskończoności świadomości. Tak więc nie jest to nawet koniec, jeżeli chodzi o samą koncentrację, tym bardziej Przebudzenie.

A to oznacza, że nadal jest wiele do zrobienia. To właśnie w tym miejscu uważność, czujność i gorliwość wytrwale drążą coraz głębiej. Uważność przypomina, że jakkolwiek to poczucie jedności byłoby wspaniałe, to wciąż nie rozwiązało ono problemu cierpienia. Czujność próbuje skupiać się na tym, co umysł nadal robi w tym stanie jedności – jakich podprogowych wyborów dokonuje, aby ten stan jedności utrzymać przy życiu i do zaistnienia jakiego rodzaju subtelnych poziomów stresu te wybory się przyczyniają – podczas gdy pilność próbuje znaleźć sposoby, aby porzucić nawet te subtelne poziomy stresu. Tak więc to poczucie jedności jest środkiem do osiągnięcia wyższego celu. Umysł doprowadza się do stabilnego stanu jedności, po to aby pozbyć się zwyczajowych sposobów dzielenia doświadczenia na „ja” konta „nie-ja”, lecz na tym nie koniec. Następnie bierze się tę jedność i poddaje się ją działaniu wszystkich czynników właściwej uważności. To właśnie wtedy, same z siebie, zaczynają wyłaniać się naprawdę wartościowe rzeczy. Ajaan Lee posługuje się metaforą pokładu rudy, który zalega w skale. Zadowalanie się jedynie poczuciem jedności przypomina bycie zadowolonym tylko z powodu wiedzy, że jest w tej skale cyna, srebro i złoto. Jeżeli to będzie wszystkim czego się dokona, to nigdy nie wykorzysta się tych metali w żaden sposób. Lecz kiedy skałę się podgrzeje i doprowadzi do punktu topnienia, wtedy one oddzielą się samoistnie.

Oswabadzający wgląd jest wynikiem prób i eksperymentowania. To od tego przecież zaczyna się poznawanie świata. Jeżeli ludzie nie byliby aktywnymi istotami, to wtedy pozbawieni byliby całkowicie wiedzy o świecie. Rzeczy odchodziłyby jedne po drugich i nie wiedziałoby się w jaki sposób są one ze sobą połączone, ponieważ nie byłoby możliwości wywierania na nie wpływu w taki sposób, który umożliwiałby dostrzeżenie tego, które skutki wynikają z których przyczyn. Ludzie rozumieją świat, ponieważ w nim działają.

Ta sama zasada dotyczy umysłu. Nie można jedynie siedzieć z nadzieją że pojedynczy mentalny czynnik – uważność, akceptacja, zadowolenie, jedność – załatwi wszystkie sprawy. Jeżeli chce się poznawać potencjał umysłu, należy być chętnym do zabawy – z odczuciami w ciele, z właściwościami w umyśle. To w taki sposób poznaje się przyczynę i skutek.

A to wymaga wszystkich sił inteligencji – i nie chodzi tylko inteligencję opartą na wiedzy książkowej. Równa się zdolności zauważania tego co się robi, odczytywania skutków tego co się zrobiło i odkrywania pomysłowych sposobów działania, które powodują coraz mniej stresu – innymi słowy, równa się to sprytowi na szlachetnej ścieżce. Uważność pozwala dojrzeć te współzależności, ponieważ ciągle przypomina o tym, aby zawsze mieć te kwestie na uwadze, aby pozostawać z przyczynami dotąd, aż zobaczy się ich skutki. Ale uważność nie może wykonać sama całej pracy. Nie można ugotować zupy zwyczajnie wsypując do niej więcej soli. Należy dodawać inne składniki wtedy, kiedy są potrzebne. To właśnie dlatego nie jest dobrym przeładowywać słowa uważność zbyt wielką ilością znaczeń lub przypisywać mu zbyt wiele funkcji. Kiedy tak się dzieje, trudno jest jasno rozróżnić, kiedy użyteczna jest taka właściwość jak zadowolenie, a kiedy nie jest użyteczna, kiedy należy rzeczy zjednoczyć, a kiedy rozłożyć je na czynniki pierwsze.

Tak więc, należy wyraźnie oznaczyć przyprawy stojące na półce i ciągle próbować smaku tego co się gotuje. Dzięki temu można nauczyć się, która przyprawa jest najlepsza do czego i przez to rozwinąć pełen potencjał kucharza.

Artykuły o podobnej tematyce:


Poleć nas i podziel się tym artykułem z innymi: BlinkListblogmarksdel.icio.usdiggFarkfeedmelinksFurlLinkaGoGoNewsVineNetvouzRedditYahooMyWebFacebook

gnu.svg.png

Chcąc wykorzystać część lub całość tego dzieła, należy używać licencji GFDL:

Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję lub/i modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.2 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.


cc.png

Można także użyć następującej licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0


sasana_banerros.jpg

Oryginał można znaleźć na stronie: http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/thanissaro/mindfulnessdefined.html

Źródło: ©2008 Thanissaro Bhikkhu. Transcribed from a file provided by the author. This Access to Insight edition is ©2008–2012.

Redakcja portalu tłumaczeń buddyjskich: http://SASANA.PL/

Tłumaczenie: Dharma i okolice