Visuddhi
Oczyszczenie, czystość. Siedem stopni oczyszczenia (satta-visuddhi) tworzy podstrukturę Vimutti-Magga ("Ścieżka Do Wolności") autorstwa Upatissy - która zachowała się jedynie w języku chińskim - oraz monumentalnego dzieła Buddhaghosy Visuddhi-Magga ("Ścieżka Oczyszczenia") opartego na wcześniej wymienionym dziele.
Jedynym miejscem w Kanonie, gdzie wspomniane jest tych siedem stopni oczyszczenia jest M.24, czyli "Porównanie do Powozu" (patrz Ścieżka, §64), w którym przedstawiony jest ich cel i znaczenie. Powiedziane jest tam, że prawdziwym i ostatecznym celem jest nie oczyszczenie moralności lub umysłu, czy też poglądu, lecz całkowite wyzwolenie i wygaśnięcie. Podobnie jak, gdy ktoś wsiada do pierwszego powozu i podróżuje do drugiego powozu, a następnie wsiada do drugiego powozu i podróżuje w nim do trzeciego itd. W podobny sposób celem
(I) Oczyszczenia Moralności (sila-visuddhi) jest
(II) Oczyszczenie Umysłu (citta-visuddhi). A celem tego jest
(III) Oczyszczenie Poglądu (dit.t.hi-visuddhi), którego celem jest
(IV) Oczyszczenie poprzez Pokonanie Wątpienia (kankhāvitarana-visuddhi). A celem tego jest
(V) Oczyszczenie poprzez Wiedzę i Dostrzeganie co jest Ścieżką i co Nie jest Ścieżką (maggāmagga-ñān.adassana-visuddhi), którego celem jest
(VI) Oczyszczenie poprzez Wiedzę i Dostrzeganie Postępu na Ścieżce (pat.ipadā-ñān.adassana-visuddhi). A celem tego jest
(VII) Oczyszczenie Wiedzy i Dostrzegania (ñān.adassana-visuddhi). Jednak celem tego oczyszczenia jest wyzwolenie od wszelkiego lgnięcia.
(I) "Oczyszczenie Moralności (sīla-visuddhi) składa się z Czterech Czystości Dyscypliny moralnej (catu-pārisuddhi-sīla), to znaczy:"
- Powściągliwości w odniesieniu do Kodeksu Dyscypliny (pātimokkha-samvara-sīla),
- Powściągliwości Zmysłów (indriya-samvara-sīla),
- Moralnego Zarobkowania (ājīva-pārisuddhi-sīla),
- Moralności w odniesieniu do czterech Niezbędnych do życia rzeczy (paccaya-sannissita-sīla)." (Vis.M. XIII)
Na temat tych czterech terminów, patrz sīla. W przypadku świeckiej osoby ogranicza się to do przestrzegania moralnych wskazań, jakie ta osoba przyjęła (pięciu lub więcej).
(II) "Oczyszczenie Umysłu (citta-visuddhi) jest określeniem dotyczącym ośmiu osiągnięć (czyli Wchłonięć jhāna), jak i Skupienia Sąsiedztwa (upacāra-samādhi, patrz samādhi)." (ten sam tekst)
(III) "Oczyszczenie Poglądu (dit.t.hi-visuddhi) oznacza zrozumienie Umysłu i Ciała (nāma-rūpa) zgodnie z rzeczywistością … i jest ono oparte na Wolności od Złudzeń (mądrości). Po pokonaniu wszelkiej wiary w Osobowość (attā: jaźń, ja), warunkuje ono na wiele sposobów umysł i ciało." (ten sam tekst)
(IV) "Oczyszczenie poprzez Pokonanie Wątpienia (kankhā-vitarana-visuddhi) oznacza zrozumienie, które dzięki pojęciu wszelkich przyczyn dla tego umysłu i ciała uwolniło się od wszelkiego wątpienia w odniesieniu do trzech czasów (przeszłości, teraźniejszości, przyszłości)." (ten sam tekst XIX)
(V) "Oczyszczenie przez Wiedzę i Dostrzeganie co jest Ścieżką a co nią nie jest (maggāmagga-ñānadassana-visuddhi) oznacza zrozumienie, które rozróżnia pomiędzy właściwą i błędną ścieżką: 'To jest właściwa ścieżka, tamto jest błędną ścieżką'." (ten sam tekst XX)
Aby osiągnąć piąty stopień oczyszczenia powinno się najpierw rozwinąć metodologiczny Wgląd (naya-vipassanā), to znaczy wgląd powstały z kontemplacji pięciu Skupisk istnienia (khandha). Wynika to z tego, że dla kogoś, kto jeszcze nie rozwinął doskonale Wglądu, takie zjawiska jak emitowanie światła itp. (patrz dalej), które powstają podczas wglądu mogą stać się przeszkodą dla trzech rodzajów rozpatrywanego tu Pełnego Zrozumienia (patrz pariññā).
"Gdy tylko wielorakie sposoby i charakterystyki Czterech Prawd (sacca) i Zależnego Powstawania (pat.iccasamuppāda) staną się dla ucznia medytacji jasne, mówi on do siebie: „W ten właśnie sposób te rzeczy, które nigdy wcześniej nie powstały, powstają a po tym jak już powstaną - ponownie zanikają. W ten sposób formacje istnienia powstają wciąż i od nowa jako coś zupełnie nowego. Lecz nie tylko nie są one czymś nowym, lecz także czas ich istnienia jest ograniczony - podobne rosie o wschodzie słońca, bańce na wodzie, lini narysowanej kijem na wodzie, ziarnku gorczycy na szpicy strzały lub światłu błyskawicy. Pojawiają się też one jako coś niesubstancjalnego lub pustego, niczym żonglerka, miraż …. Ledwie coś, co jest podatne zanikaniu powstaje - zaraz po powstaniu ponownie zanika."
Podczas takiej praktyki Wglądu może jednak powstać dziesięć Niedoskonałości (lub skalań) Wglądu (vipassanūpakkilesa):
- Emitowanie Światła (obhāsa),
- Wiedza (ñān.a),
- Zainteresowanie (pīti),
- Uspokojenie (passaddhi),
- Szczęście (sukha),
- Determinacja (adhimokkha),
- Wigor (paggaha),
- Przytomność (upatthāna),
- Zachwyt (nikanti). Patrz Vis.M. XX, 105 i kolejne strony. (Załącznik).
Oprócz ostatniego, tzn. oprócz zachwytu same w sobie nie są one niedoskonałościami lub skalaniami, lecz mogą one stać się dla nich podstawą, gdy powstanie duma czy zachwyt lub gdy wyciągnie się błędny wniosek, że została osiągnięta jedna ze świętych ścieżek. Ten jednak, który jest baczny i doświadczony w praktyce Wglądu będzie wiedział, że te stany umysłu nie oznaczają osiągnięcia prawdziwej Ścieżki, lecz są jedynie oznakami lub zjawiskami towarzyszącymi medytacji Wglądu.
"Jak dotąd medytujący uczeń ustalił trzy spośród Prawd:
- Podczas postrzegania cielesnych mentalnych zjawisk, w wyniku Oczyszczenia Poglądu (dit.t.hi-visuddhi), ustalił prawdę o cierpieniu.
- Podczas pojmowania warunków, w wyniku Oczyszczenia przez Pokonanie Wątpliwości (kankhā-vitarana-visuddhi) ustalił prawdę o pochodzeniu cierpienia.
- Gdy określił właściwą ścieżkę, w wyniku Oczyszczenie Wiedzy i Dostrzegania co jest Ścieżką a co nią Nie jest (maggāmagga-ñān.adassana-visuddhi) ustalił prawdę o ścieżce (prowadzącej do wygaśnięcia cierpienia)."
(VI) Oczyszczenie poprzez Wiedzę i Dostrzeganie Postępu na Ścieżce (patipadā-ñānadassana-visuddhi) jest Wglądem doskonalonym poprzez osiem rodzajów wiedzy oraz dziewiąty rodzaj – Wiedzę dostosowującą się do Prawdy.
Przez osiem rodzajów wiedzy rozumiane są następujące wyzwalające od skalań elementy, które są efektem właściwego procesu i są uważane za wgląd. Są to:
- Wiedza zawarta w Kontemplacji Powstawania i Przemijania (udayabbayānupassanā-ñān.a),
- w Kontemplacji Rozpadu (bhangānupassanā-ñān.a),
- w Świadomości Grozy (lub przerażającego) (bhayatū patthānā-ñān.a),
- w Kontemplacji Cierpienia (ādīnavānupassanā-ñān.a),
- w Kontemplacji Awersji [lub pozbycia się złudzeń] (nibbidānupassanā-ñān.a),
- w Pragnieniu Wyzwolenia (muccitu-kamyatā-ñān.a),
- w Kontemplacji Rozmyślania (patisankhānupassanā-ñān.a),
- w Bezstronności względem wszystkich Formacji istnienia (sankhārupekkhā-ñān.a) – po którym następuje
- w Dostosowaniu do Prawdy (saccānulomika-ñān.a).
(1) składa się z medytacyjnej obserwacji Trzech Cech istnienia (nietrwałości, cierpienia, braku-ja) opartej na własnych procesach ciała i umysłu. Tak długo jak umysł jest zaburzony przez dziesięć niedoskonałości (patrz V), trzy cechy nie będą w pełni widoczne w swojej prawdziwej naturze. Jedynie gdy umysł jest wolny od tych niedoskonałości, cechy te mogą być dostrzegane w jasny sposób.
(2) Gdy poprzez taką regularną praktykę wiedza i uważność zostaną wyostrzone a formacje ciała i umysłu będą prędko dostrzegalne, na tym poziomie faza rozpadu tych formacji stanie się najważniejsza.
"Świadomość wraz z (na przykład) materią, gdy jej przedmiot powstaje i przemija. Po tym jak rozmyślał na temat tego przedmiotu, kontempluje on rozpad (rozmyślającej) świadomości." Kontempluje on na sposób siedmiu Kontemplacji (anupassanā). (Pts.M. I, 57 cytowana w Vis.M. XXI, 11)
Osiem błogosławieństw tej wiedzy to:
- porzucenie Wiary w wieczne Istnienie (bhava-dit.t.hi),
- porzucenie przywiązania do życia,
- ciągłe właściwe zastosowanie (umysłu w medytacyjnych staraniach),
- oczyszczony sposób zarobkowania na życie,
- pokonanie niepokoju,
- brak strachu,
- uzyskanie cierpliwości i łagodności,
- pokonanie niezadowolenia i zmysłowej przyjemności. (Vis.M. XXI, 28)
(3) Wiedza zawarta w Świadomości Grozy (lub Straszności) jest dostrzeganiem grozy w warunkach oraz w ciągłości istnienia. Dla kogoś, kto uważa formacje za nietrwałe, warunki istnienia (to znaczy formacje karmiczne wytwarzające kolejne nowe istnienie) są postrzegane jako Przerażające, jako prowadzące do śmierci. Ktoś, kto uważa formacje za cierpienie, postrzega ciągłość istnienia jako Przerażającą, opresję. Ktoś, kto uważa formacje za bezosobowe, postrzega formacje karmiczne oraz ciągłość istnienia jako Przerażające, jak pustą wioskę, miraż itp.
(4) Kontemplacja Cierpienia (lub Niebezpieczeństwa) jest kolejnym aspektem świadomości grozy: Źródło (istnienia) jest przerażające … trwanie istnienia jest przerażające … „powstawanie jest cierpieniem” - takie zrozumienie świadomości przerażającego jest znajomością cierpienia. „Nie-powstawanie jest błogością” - to jest wiedza spokojnego stanu. (Pts.M. I, 59) To znaczy nie-powstawanie-już-więcej jest bezpieczeństwem, szczęściem, Nibbāną.
(5) Kontemplacja Niechęci oznacza niechęć względem wszystkich formacji [postrzeganych] jako przerażające - z tego powodu została wprowadzona do użycia nazwa: świadomość grozy. Ponieważ ukazuje ona bolesność wszelkich formacji - otrzymała ona nazwę Kontemplacja Cierpienia (ādīnavānupassanā). Ponieważ powstała ona z niechęci wobec tych formacji - jest ona znana jako Kontemplacja Niechęci (nibbidānupassanā).
(6) Wiedza zawarta w Pragnieniu Wyzwolenia oznacza: pragnienie wolności i ucieczki od wszystkich formacji istnienia. Z powodu niechęci względem wszelkich formacji, zmęczenia nimi i nie odnajdywania już w nich przyjemności umysł nie lgnie do żadnej spośród nich.
(7) Rozmyślająca Kontemplacja stanowi powtarzane medytacyjne rozróżnianie formacji istnienia, które przypisuje im Trzy Cechy istnienia - powodowana dążeniem do osiągnięcia wyzwolenia od wszelkich form istnienia.
(8) Bezstronność względem wszelkich Formacji: "Gdy medytujący (poprzez Rozmyślającą Kontemplację) dzięki zastosowaniu Trzech Cech zrozumiał formacje oraz postrzega je jako puste, porzuca zarówno przerażenie jak i przyjemność oraz staje się obojętny i bezstronny względem wszelkich formacji. Nie postrzega on ich ani jako „ja”, ani jako „moje”. Jest on jak człowiek, który rozwiódł się ze swoją żoną." (Vis.M. XXI, 61)
Następnie podczas dalszej kontemplacji Trzech Cech istnienia i postrzegania wyciszonej właściwości Nibbāny jako Spokoju, ta znajomość bezstronności staje się Potrójną Bramą do Wyzwolenia. Jak jest powiedziane (Pts.M. II, str. 48):
"Trzy Bramy do Wyzwolenia (vimokkha-mukha, patrz vimokkha I) wiodą do ucieczki ze świata, mianowicie:
- umysł kontempluje wszystkie formacje jako ograniczone i śpieszy do Nieuwarunkowanego Elementu (animitta-dhātu),
- umysł jest poruszony przez wszelkie formacje istnienia i śpieszy do Wolnego-od-pragnień Elementu (appanihita-dhātu),
- umysł widzi wszystkie rzeczy jako coś obcego i śpieszy w stronę Pustego Elementu (suññatā-dhātu)."
Na tym poziomie oraz poprzez Potrójną Bramę dochodzi do rozejścia Ścieżki osiągnięcia stosownie do siedmiu rodzajów Szlachetnych Osób (ariya-puggala). Na ten temat patrz Vis.M. XXI, 74ff.
Według Vis.M. XXI szósta, siódma i ósma wiedza w rzeczywistości tworzy jedną wiedzę w jej początkowym, pośrednim i końcowym etapie rozwoju. Ta wiedza jest także znana jako Wgląd Prowadzący do Wznoszenia się na ścieżce (vut.t.hāna-gāminī-vipassanā).
(9) Dostosowaniem do Prawdy (lub Zgodność z Prawdą) jest nazywana wiedza, która podczas kontemplacji nietrwałości itd, dopasowuje się do wcześniejszych ośmiu rodzajów Wiedzy z Wglądu, jak i do bezpośrednio następujących ponadświatowych ścieżek i 37 Elementów odnoszących się do Oświecenia (bodhipakkhiya-dhamma). Jest tym samym co Dostosowana Wiedza (anulomañān.a).
"Ktokolwiek kultywował, rozwijał i często praktykował bezstronność względem wszystkich formacji, w nim wzrasta bardzo silna Wiara znana jako Determinacja (adhimokkha-saddhā) a jego energia zostaje lepiej zastosowana, jego uważność jest lepiej ustanowiona, jego umysł jest lepiej skupiony i powstaje jeszcze silniejsza bezstronność względem wszelkich formacji. Teraz wyłoni się ścieżka – myśląc w taki sposób medytujący kontempluje za pomocą swojej bezstronnej wiedzy wszelkie formacje jako nietrwałe itd., i po tym ta wiedza zatapia się w Pod-świadomym Strumieniu istnienia (bhavanga-sotā). Bezpośrednio po tym powstaje Przytomność bramy umysłu (patrz viññān.a-kicca). I podobnie jak bezstronna wiedza, także dostosowana wiedza przyjmuje za swój przedmiot formacje traktując je jako coś nietrwałego, bolesnego i bezosobowego. Następnie kontynuując nieprzerwaną Ciągłość Świadomości (citta-santati) powstaje pierwszy moment Impulsu (javana), nazywany Przygotowaniem (parikamma) przyjmujący te same formacje za przedmiot. Bezpośrednio po tym, z tymi samymi formacjami jako przedmiot powstaje drugi moment impulsu znany jako Dostęp (upacāra). I ponownie bezpośrednio po tym powstaje moment impulsu nazywany Dostosowaniem (anuloma)."
(VII) Oczyszczenie Wiedzy i Dostrzegania (ñānadassana-visuddhi) jest wiedzą związaną z czterema rodzajami świadomościami ponad-światowej ścieżki (patrz ariya-puggala).
"Bezpośrednio po Dostosowanej Wiedzy powstaje Dojrzała Wiedza (gotrabhū-ñāna, patrz gotrabhū) przyjmująca za przedmiot Nieuwarunkowane, zatrzymanie istnienia, brak stawania się, zakończenie, Nibbānę, w tym samym czasie przekraczająca ten poziom (gotta = gotra: potomek, pochodna) ustanowienia i sfery Światowego Pochłonięcia (puthujjana) i wstąpienie na poziom ustanowienia i sfery Szlachetnych (ariya) będąc pierwszym zwrotem w kierunku Nibbāny jako przedmiotu, pierwszą na ten temat myślą, pierwszym na tym skupieniem i przyczyną ścieżki … tworząc kulminację wglądu i nigdy już jako takim nie-powracanie.”
"Pierwsza świadomość ścieżki (Wkroczenie-w-strumień) powstaje jako bezpośrenia kontynuacja następująca po Dojrzałej Wiedzy (gotrabhū-ñāna). Na zawsze niszczy ona pierwsze trzy z dziesięciu Kajdan istnienia (sam.yojana) i zamyka bramę do niższych światów.
Bezpośrednio po niej powstaje znajomość ścieżki i jej rezultatem są wytworzone przez ścieżkę dwa lub trzy stany świadomości, czyli świadomość Owocu (phala-citta).
Bezpośrednio po zatopieniu się tej świadomości w pod-świadomym strumieniu istnienia powstaje Retrospekcyjna Wiedza (paccavekkhana-ñān.a), której przedmiotem jest świadomość ścieżki." (Vis.M. XXI) Na temat trzech wyższych ścieżek patrz ariya-puggala.
Każda z czterech rodzajów świadomości ścieżki pełni w jednej i tej samej chwili cztery następujące funkcje:
- funkcję Pełnego Zrozumienia (pariññā) cierpienia,
- funkcję Pokonania (pahāna) źródła cierpienia,
- funkcję Urzeczywistnienia (sacchikiriyā) wygaśnięcia cierpienia i
- funkcję Rozwoju (bhāvanā) ponad-światowej Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżki (magga).
Patrz „Ścieżka Oczyszczenia” autorstwa Buddhaghosy, tłumaczenie Ñyanamoli (BPS), „Ścieżka do Wolności” autorstwa Upatissy (BPS).