EINSTEIN, ALBERT

(EINSTEIN, ALBERT)
Albert Einstein (1879 – 1955) - słynny amerykański fizyk niemieckiego pochodzenia, powszechnie uważany za jeden z największych i najbardziej wpływowych umysłów w dziejach historii. Pomimo, że urodzony w żydowskiej rodzinie, Einstein okazywał niewielkie zainteresowanie konwencjonalną religią, przez całe życie nie był związany z żadną z nich. Bez względu na to, był bardzo uduchowionym człowiekiem, zgłębiającym istotę ludzkiej natury, przeznaczenia. Wśród różnych doktryn religijnych, buddyzm jawił sie Einsteinowi jako wyjątkowy. W jednym ze swych esei pisał: "jednostka odczuwa nicość, jeśli chodzi o ludzkie pragnienia oraz cele, z drugiej strony zaś majestat, cudowny porządek, objawiające się zarówno w naturze, jak i w świecie myśli. Jednostka ludzka spogląda na swą egzystencję jak na rodzaj więzienia, chcąc przy tym doświadczyć wszechświata jako spójnej znaczeniowo całości. Początki kosmicznej religinjości pojawiają się we wczesnych etapach rozwoju – na przykład w licznych Psalmach Dawida a także niektórych Proroków. Buddyzm… szczególnie zawiera wyraźne tego elementy”. W swych późniejszych, bardziej szczegółowych uwagach na temat religii, Einstein ponownie nawiązywał do nauk Buddhy: “religia przyszłości będzie kosmiczną religią. Powinna ona przekroczyć osobowego Boga oraz unikać teologii i dogmatów. Zawierając w sobie zarówno to, co naturalne, jak i to, co duchowe, powinna oprzeć się na poczuciu religijności wyrastającym z doświadczania wszelkich rzeczy naturalnych i duchowych jako pełnej znaczenia jedności. Buddyzm odpowiada takiemu opisowi. (…) Jeżeli istnieje w ogóle religia, która może sprostać wymaganiom współczesnej nauki, to jest nią buddyzm.”

ELASTYCZNOŚĆ

(FLEXIBILITY )
Elastyczność (muduta) w znaczeniu psychologicznym, to umiejętność zobaczenia zmian i niuansów w sytuacji lub zasadzie i odpowiedniego dostosowania się do nich. W Metta Sutcie Buddha zaleca elastyczność, wraz z kilkoma innymi cnotami, które są ważne, choć rzadko się o nich mówi: „Człowiek powinien być pojętny, bezpośredni, bardzo bezpośredni, elastyczny i skromny, a przemawianie do niego powinno być łatwe (Sn.143). W Jatakach mówi on: „Naginaj się jak łuk i bądź tak giętki jak bambus, a wtedy nie będziesz z nikim w niezgodzie” (Ja.VI,295). Elastyczność Buddhy jest najbardziej widoczna w jego podejściu do zasad. Tworzył zasady dla mnichów i mniszek, aby odnieść się do określonych problemów i oczekiwał od wszystkich wzięcia ich na poważnie i stosowania się do nich. Jednak był na tyle mądry, iż rozumiał, że żadna zasada nie może objąć wszystkich możliwych sytuacji, że sytuacje zmieniają się, dlatego też zasady powinny być w miarę potrzeby zmieniane. W Vinayi widzimy, jak zasady były dostosowywane i modyfikowane, a tuż przed swoim odejściem, Buddha powiedział uczniom, że gdy pojawi się taka potrzeba, mogą zmieniać pomniejsze zasady (D.II,154). Elastyczność intelektualna (cittamuduta) jest równie ważna (Dhs.45). Posiadanie poglądów i opinii, ale bez pedantyczności, dogmatyzmu i sztywności wobec nich, jest ważnym aspektem oddzielenia. Zob. Umiejętne Środki.

EPITET

(EPITHET)
Epitet (pariyāya or vevacana) jest wyrazem bądź wyrażeniem, który dokładnie opisuje charakter lub istotę czegoś. Są cztery wersy, o których można mówić, że są epitetami nauk Buddy. Są to: “unikaj zła, podtrzymuj dobro, oczyszczaj swój umysł – oto nauka Buddów” (Dhp.183) “Unikanie pogardy, unikanie krzywdzenia innych, powściągliwość zgodna z zasadami dyscypliny klasztornej, umiarkowanie w jedzeniu, życie w samotności, poświęcenie się medytacji – oto nauka Buddów” (Dhp.185) “ Spostrzegać konflikt jako zagrożenie, a równowagę jako spokój, trwać w jedności i życzliwości – oto są nauki Buddów” (Cp.3,15,13). “Miłość powinna być rozwijana wobec innych jak i siebie samego, miłość powinna przenikać wszystko – oto są nauki Buddów” (Mil.394).
Dwie rzeczy są widoczne w sposób natychmiastowy w tych epitetach. Po pierwsze to, że buddyzm nie mówi o naturze twoich wierzeń, lecz jakości twego serca. Drugą rzeczą jest to, że buddyzm przywiązuje wagę do oczyszczania umysłu oraz okazywania miłości w szerokim znaczeniu. Buddystą nie jest ten, kto “wierzy” w Buddhę. Jest to natomiast ten, kto jest życzliwy ( sakhila), kto działa na rzecz jedności ( samagga) oraz zgody (avivāda) w swym społeczeństwie, ten który rozwija miłość w swoim sercu ( mettabhāvanā) jak i obdarowuje tą miłością wszystkich, włącznie z sobą samymi (mettacittena pharitabbaṃ).

EUTANAZJA

(EUTHANASIA)
Eutanazja – rodzaj intencjonalnego działania, mającego na celu uśmiercenie pacjęta, poprzez wstrzymanie bądź przeprowadzenie odpowiednich czynności medycznych. Eutanazję dzielimy na czynną, np. podanie śmiertelnego zastrzyku oraz bierną, np. zaprzestanie podawania pokarmu pacjentowi, będącemu w stanie nieświadmoności. Istnieje jeszcze inny podział - i tak eutanazja może być: dobrowolna (wypływająca bezpośrednio z prośby pacjenta) oraz niedobrowolna (na przykład w sytuacji, gdy pacjent jest całkowicie nieświadomy, a decyzję podejmuje za niego jego opiekun prawny). A zatem istnieją cztery rodzaje eutanazji: czynna dobrowolna (ang. AVE – active voluntary), bierna dobrowolna (ang. PVE – passive voluntary), czynna niedobrowolna (ang. ANE – active non-voluntary) oraz bierna niedobrowolna (ang. PNE – passive non-voluntary). Buddyzm kładzie bardzo silny nacisk na szacunk dla życia, z podkreśleniem, że śmierć jest integralną częścią życia, przez co jej także należy się szacunek. Jednym ze sposobów na okazanie szacunku wobec życia jest pogodzenie się z tym, że życie stało się tak przepełnione bólem i brak w nim godności, że jednostka, bądź bliscy uznają, że nadszedł czas by to ukrócić. Szacunek wobec śmierci oznacza wdzięczność za to, że jej czas już nadszedł, zgodę na dopełnienie naturalnej kolejności rzeczy. Eutanazja bierna w swych dwóch postaciach (PVE i PNE) – jest zatem zgodna z buddyjskim nauczaniem, nie przeciwstawia się pierwszemu wskazaniu, a wręcz przeciwnie – można to nawet traktować jako akt współczucia.

Buddhism and Bioethics, Damien Keown, 1995.

EWOLUCJA

(EVOLUTION)
Ewolucja – naukowa koncepcja, mówiąca o tym, że życie stopniowo przystosowuje się do zmian zachodzących w środowisku poprzez mutacje, selekcje naturalną oraz walkę o przetrwanie. Po raz pierwszy opisana przez Karola Darwina w 1859, obecnie uważana za najbardziej fundamentalne prawo stosowane w naukach o życiu. W Tipitace nie jest tak dokładnie wyjaśniona niemniej jednak, idea ewolucji jest zadziwiająco zgodna z naukami Buddhy na temat żądzy życia (bhava tanhà), zmienności wszystkiego (anicca) i naturalnych przyczynach, aniżeli boskiego stworzenia. W sutcie Aggańńa Buddha mówi, że gdy Ziemia powstała, była cała pokryta wodą a pierwsze formy życia dryfowały po powierzchni, tam się odżywiały oraz stopniowo przeistaczały sie w coraz to bardziej złożone formy. Trwało to bardzo długi okres czasu (D.III,84-88). Pomysł, że człowiek mógł wyewoluować z niższych stworzeń, jest dla teistycznych religii sprzeczny z ich naukami. Mówią one, że człowiek jest wyjątkową istotą, stworzoną przez Boga, różną od zwierząt. Buddyści od zawsze wierzyli, że zwierzętom należy się miłość i szacunkek, są oni pozytywnie nastawieni wobec idei ewolucji.

EZOTERYZM

(ESOTERICISM)
Ezoteryzm - idea mówiącą, że pewne nauki duchowe powinny być utrzymywane w tajemnicy, a wykładane tylko nielicznym. Upaniszady, teksty tworzone w czasach Buddhy, zawierały tajemne nauki dostępne tylko i wyłącznie wysokiej kaście ludzi, którzy uroczyście przysięgli całkowite oddanie wobec nauczyciela. Nawet w buddyzmie tybetańskim czy wadżrajanie niektóre nauki są dostępne tylko tym, którzy zostali wtajemniczeni. Pomysł by Dhamma została ograniczona i zmonopolizowana przez zamknięte grono ludzi, był niezgodny z filozofią Buddhy. Spostrzegał on prawdę, którą nauczał, jako zrozumiałą dla wszystkich, tak samo ważną dla wszystkich, a także odpowiednią dla wszystkich. Przy pewnej okazji powiedział: “Trzy rzeczy lśnią otwarcie dla wszystkich, a nie w sekrecie. Jakie trzy? Księżyc, słońce oraz Dhamma wraz z zasadami, nauczana przez Tathàgatę” (A.I,283). Przypomniał o tym także na krótko przed śmiercią mówiąc: “Głoszę Dhamme bez dzielenia na ukrytą i ogólnie dostępną naukę. Nie trzymam zaciśniętej dłoni jak nauczyciel, który ma coś do ukrycia.”D.II,100).